شود، ولى حكم بيان شده در آن آيه منسوخ گردد.

4. نسخ مشروط: همان صورت سوم است با اين تفاوت كه حكم سابق با توجه به شرايطى نسخ مى‌شود و با برگشتن شرايطِ تشريع نخستين، حكم منسوخ دوباره به اجرا درمى‌آيد. در نتيجه دو حكم منسوخ و ناسخ، هر يك به شرايط خود بستگى دارند.

تفاوت نسخ مشروط با نسخ محتوا در اين است كه در نسخ محتوا، حكم منسوخ به‌صورت مطلق و براى هميشه از بين مى‌رود و قابل اعاده نيست، ولى در نسخ مشروط، حكم منسوخ با اعاده شرايط، دوباره زنده مى‌شود و قابل اجراست.

از نظر ما تنها صورت سوم و چهارم (نسخ محتوا، نسخ مشروط) صحيح است و در قرآن واقع شده است؛ اما صورت اول (نسخ آيه و محتوا) هرچند قابل فرض است، ولى موردى در قرآن وجود ندارد كه بر آن صدق كند. صورت دوم (نسخ آيه) نيز علاوه براينكه موردى در قرآن ندارد، اساساً معقول نيست؛ يعنى، معقول نيست آيه‌اى كه سند حكم شرعى است از قرآن برداشته شود ولى محتواى آن باقى بماند.

آيات منسوخه‌

نسخ نزد پيشينيان مفهومى گسترده‌تر از مفهوم كنونى داشته است: در گذشته هرگونه تغيير و تبديلى در حكم پيشين را نسخ مى‌گفتند؛ درحالى‌كه نسخ مصطلح امروز، جايگزين كردن حكم جديد به‌جاى حكم قديم است، به اين معنا كه حكم سابق به كلى منسوخ شود و حكم جديد جاى آن‌را بگيرد.

كسانى كه نسخ را به مفهوم عام آن- كه نزد پيشينيان كاربرد داشته‌است- گرفته‌اند، يا شرايط مقرّر در تحقق نسخ را ناديده گرفته‌اند، تعداد آيات منسوخه‌