باشد- صادر مى‌كند (اين تجديد نظر مبيّن نوعى جهلِ به پيشامدهاست كه شايسته علم ازلى الهى نيست؛ علمى كه فراگير همه چيز است).

نسخ بدين معنا، در قوانينى كه به دست انسانها وضع مى‌شود امرى طبيعى است چرا كه انسان نمى‌تواند تمامى پيشامدهاى آينده را پيش‌بينى كند؛ اما نسخ به‌معناى حقيقيش- كه تجديد نظر است- درباره تشريعات آسمانى، صورت معقولى ندارد.

بنابراين نسخ در شرايع الهى، نسخ حقيقى نيست بلكه نسخ ظاهرى است؛ يعنى مردم بر حسب ظاهر گمان مى‌برند كه نسخى صورت گرفته، در حالى كه واقعاً چنين نيست و خداوند از همان موقع كه حكم سابق را تشريع مى‌نمود مى‌دانست كه مدت دوام آن حكم، محدود و سرآمد زمان آن مشخّص است و صرفاً به دليل مصالحى مدت آن بيان نشده است. با اين بيان مى‌توان گفت كه در واقع، نسخى در كار نيست، بلكه خداوند ابتدا حكم سابق را بدون بيان مدت آن، به‌صورت محدود تشريع نموده و سپس با تشريع حكم جديد- خودبه‌خود- پايان آن مدت را نيز اعلام كرده است.

انواع نسخ در قرآن‌

نسخ در آيات قرآنى به چند گونه تصوّر شده‌است. برخى از اين موارد مقبول و برخى مردود است:

1. نسخ آيه و محتوا: الفاظ آيه از قرآن برداشته شود و حكمى كه در آن آيه بيان شده است نيز، نسخ گردد.

2. نسخ آيه فقط: الفاظ و عبارات آيه از قرآن برداشته شود، ولى حكم بيان شده در آن آيه باقى بماند.

3. نسخ محتوا: الفاظ و عبارات آيه همچنان در قرآن ثابت بماند و تلاوت‌