و امامان معصوم «عليهم السّلام» را در روزگار خود آن بزرگان شاهديم. اين تطبيق، نمونه يا نمونه‌هايى از سازوكار اسلامى در زمينه‌هاى گوناگون براى ما ارائه مى‌كند، كه مى‌توان با الهام گرفتن از آنها به طرّاحى سازوكار اسلامى، متناسب با شرايط زمان و مكان خود، پرداخت.

«نظام» و «سازوكار» با خود مجموعه‌اى از قوانين را به ارمغان مى‌آورند كه آنها را «حقوق» يا «قانون» مى‌ناميم. با اين وصف، «حقوق سياسى اسلام» يا «قوانين سياسى اسلام» مجموعه قوانينى مى‌باشد كه در پرتو «نظام سياسى اسلام» و «سازوكار سياسى اسلام» به دست آمده است. ازاين‌رو، قوانين ثابت، مشتمل قوانين متغير و وابسته به موقعيت خاص نيز مى‌باشد

پس در هر عرصه از حيات آدمى، ما با سه مجموعه: نظام، سازوكار و حقوق مواجه هستيم.

الف- نظام‌

هر جهان‌بينى تفسيرى از انسان، رابطه او با جهان پيرامون خود و مبدأ هستى ارائه مى‌كند. اين تفسير نمودهاى گوناگونى در عرصه‌هاى مختلف حيات بشرى خواهد داشت. اين نمود در واقع نظامى است كه آن جهان‌بينى در آن زمينه عرضه مى‌كند. پس به عنوان مثال جهان‌بينى اسلامى در حوزه سياست، نمودى دارد كه ما از آن به «نظام سياسى اسلام» ياد مى‌كنيم.