استدلال منطقى، تصميم‌گيرى و انتخاب آگاهانه را بياموزند و چيزى را عمل كنند كه خود آزادانه به آن رسيده‌اند!

ابن ابى الحديد مى‌نويسد:

به هنگام عزيمت به صفين كه تقريبا تمام مردم تقاضاى على عليه السّلام را در مورد حضور در ميدان جنگ پذيرفته بودند، گروهى از اصحاب «عبد الله بن مسعود»[1] كه عبيده سلمانى و يارانش هم با آنان بودند. به حضور امام عليه السّلام آمدند و عرض كردند: ما با شما خواهيم آمد و قرارگاه شما را ترك نمى‌كنيم، ولى خودمان لشكر جداگانه‌اى خواهيم بود و در كار شما و مردم شام دقت خواهيم كرد، هريك از دو گروه را كه ببينيم مى‌خواهد كارى را كه حلال نيست انجام دهد و براى ما جوروستم او روشن شود، با همان گروه وارد جنگ خواهيم شد. امير مؤمنان عليه السّلام در پاسخ فرمودند:

آفرين بر شما اين معناى فقه در دين و علم به سنت است و هركس به اين پيشنهاد راضى نباشد، خيانت‌پيشه و ستم‌گر است.[2] چنين برخوردهاى آزاد منشانه امام عليه السّلام نشانه اوج ارج‌مندى آزادى در حكومت علوى است. آن‌گاه كه همه مردم در فضايى آزاد و از روى اختيار با حضرتش بيعت كردند، در اين ميان، برخى از صحابه كه تعداد آنها حداكثر به پانزده نفر نمى‌رسيد، با حضرت بيعت نكردند[3]، ولى حضرت امير عليه السّلام آنان را در تنگنا قرار نداد و از حقوق اجتماعى‌شان محروم نساخت، تا بدين طريق آزادى را، حتى براى مخالفان نيز تأمين‌

[1] - شيخ عباس قمى در كتاب تحفة الاحباب فى نوادر آثار الأصحاب مى‌گويد: عبد اللّه بن مسعود الهزلى، از سابقين مسلمين است در ميان صحابه معروف به علم قرائت قرآن است. علماى ما فرموده‌اند كه او با مخالفين مخالطه داشته و متمايل به ايشان بوده است و علماى اهل سنت خيلى از او تجليل كنند و گويند او اعلم اصحاب به كتاب اللّه بوده است. ص 383.

[2] - ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغه، ج 3، ص 186.

[3] - ر. ك: احمد بن ابى يعقوب، تاريخ يعقوبى، ترجمه محمد ابراهيم آيتى، ج 2، ص 75 و 76؛ ابن اثير، الكامل، ج 2، ص 303.