قد افترقنا بلأمس على أمر و كنت كارها لأمركم، فأبيتم إلّا أن أكون عليكم، ألا و إنّه ليس لى دونكم، إلّا مفاتيح مالك معي، و ليس أن آخذ درهما دونكم.[1] با اين فرمايشات، امام عليه السّلام مردم را از حق اجتماعى و سياسى‌شان آگاه كرده، مى‌فرمايند: فقط، خود مردم بايد براى امور اجتماعى‌شان تصميم بگيرند و هيچ‌كس، حق دخالت در سرنوشت آنها را ندارد. بنابراين، از بينش حضرت على عليه السّلام حكومت امرى بشرى است.

إنّ هذا أمركم، ليس لأحد فيه حقّ إلّا من أمرّتم؛

چنين نيست كه حق انتخاب حاكم بر عهده ديگرى باشد و مردم فقط ملزم به پذيرش او باشند.

بدين‌رو از ديد امام عليه السّلام هيچ‌كس در امر حكومت حقى ندارد، مگر آن كس كه مردم او را امير خود گردانند.

نقد و بررسى‌

آرى، امام عليه السّلام با اين كلمات در واقع درصدد تأييد و القاى اين باورند كه حق تعيين سرنوشت سياسى جامعه به دست افراد همان جامعه است و كسى نمى‌تواند اين حق مسلّم را از آنها سلب كرده، به زور و اجبار براى آنان تصميم‌گيرى و حكمرانى كند و اصولا براى كسى كه اطاعت و تمكين نمى‌شود، حكمرانى ميسر نيست و تنها در

[1] -« اى مردم! اين امر[ حكومت‌] امر شما است و هيچ‌كس جز آن‌كه شما او را امير خود گردانيد، حق حكومت بر شما را ندارد. ما ديروز هنگامى از هم جدا شديم كه من پذيرش ولايت شما را ناخوشايند داشتم، ولى شما اين را نپذيرفتند و جز به اين‌كه من تشكيل حكومت دهم رضايت نداديد. آگاه باشيد كه من كسى جز كليددار اموال شما نيستم و نمى‌توانم حتى يك درهم به ناروا از بيت المال برگيرم.» ابن الأثير الجزرى، الكامل فى التاريخ، ج 3، ص 99.