«ژان ژاك روسو» در اذعان به آرمانى و غير قابل دست‌رسى بودن واقعيت دموكراسى در كتاب قرارداد اجتماعى مى‌نويسد:

هرگاه واژه دموكراسى را با دقت بررسى كنيم، خواهيم يافت كه دموكراسى به مفهوم واقعى در جهان وجود نداشته و تا ابد نيز استقرار نخواهد يافت؛ زيرا برخلاف نظام طبيعى است كه اكثريت افراد ملت فرمان دهند و اقليت فرمان برند. به علاوه ممكن نيست كه مردم كشور هر روز براى شور و أخذ تصميم، گرد هم جمع شوند و اگر بخواهند براى اين منظور كميسون‌هايى از طرف خود انتخاب نمايند، شيوه اداره امور تغيير مى‌كند و ديگر دموكراسى به معناى واقعى آن نخواهد بود.[1]

تبيين دموكراسى با نگرشى واقع‌بينانه و عينى‌

برخى با توجّه به اين حقيقت كه عرصه‌اى عينى براى حكمرانى همه مردم، قابل تحقق نيست، كوشيده‌اند در تبيين دموكراسى از منظرى واقع‌بينانه و عينى بهره گيرند؛ لذا معتقد شدند كه:

لازم است فرمول مشهور آبراهام لينكلن، در مورد دموكراسى يعنى «حكومت مردم، توسط مردم و براى مردم» به صورت «حكومت، براى مردم، توسط اقليّت نخبه‌اى برآمده از مردم» بازنويسى شود.[2]

تبيين دموكراسى به مثابه شيوه‌اى از حركت‌

«ژان ژاك روسو» از عمده‌ترين نظريّه‌پردازان دموكراسى در زمينه مفهوم اين واژه، با نظر به ويژگى‌هاى خاصّ حكومت دموكراتيك، به تبيين آن پرداخته، و مى‌گويد:

[1] - ژان ژاك روسو، قرارداد اجتماعى، ترجمه منوچهركيا، ص 81 و 82.

[2] - دايرة المعارف دموكراسى، زير نظر سيمور مارتين ليپست، ج 2، ص 712.