داشت، به جهت ارتباط وثيق حوزه اقتصاد با ديگر بخشهاى جامعه فئودالى آن زمان توسعه يافت و به حوزه فرهنگ، دين و سياست نيز سرايت كرد. بنابراين‌اگر چه سلب مالكيت از كليسا ماهيت تاريخى سكولاريسم راتشكيل مى‌دهد، لكن با توسعه در معنا مى‌توان آن را ايدئولوژى دوره جديد و مقوم ذات مدرنيته تلقى كرد.

الف) سكولاريسم و مفهوم آن در حوزه سياست و جامعه‌شناسى‌

اينك مى‌توان پرسيد مقصود از عصرى شدن و اكنونى شدن امور چيست؟ يا اگر سكولاريسم را پديده عرفى شدن بدانيم آغاز آن را در كدام‌ساخت‌بايد جستجو كرد؟

به مناسبت موضوع‌مقاله، بحث را از حوزه سياست و جامعه‌شناسى آغاز مى‌كنيم.

شايد بتوان توماس هابز را متفكرى دانست كه نخستين شرح جامع را درباره دولت مدرن و ويژگيهاى آن عرضه داشته و به ويژه به جدايى سياست و دولت از كليسا و مذهب تأكيد ورزيده است به طورى كه عرفى شدن سياست و تفسير عصرى آن يكى از محورهاى مهم انديشه هابز را تشكيل مى‌دهد. نگاهى اجمالى به آراى او براى فهم سكولاريسم بسيار مفيد است.

توماس هابز مانند لاك و روسو براى انسان وضعى طبيعى قائل است كه مقدّم بر وضع اجتماعى اوست. هابز در فصل ششم تا يازدهم از كتاب «لوياتان»(Leviathan) تحليلى از سرشت آدمى به دست مى‌دهد كه مقوّم وضع طبيعى اوست. او بحث خود را از خواهش و ميل آغاز مى‌كند و البته خواهش و ميل در نزد او به اميال حيوانى منحصر نمى‌شود بلكه تمام اميال مربوط به لذات مادى و غير مادى را در بر مى‌گيرد.

هابز معتقد است كه آدمى به وسيله ميل و نفرت به حركت در مى‌آيد، اما انسان در ارضاى خواهشهاى خود به حد و مرز معينى بسنده نمى‌كند. انسان تا وقتى زنده است فعاليت مى‌كند و فعاليت هرگز خالى از ميل و خواهش يا ترس و نفرت نيست؛ لذا كسى كه خواهشهايش به پايان رسيده باشد مانند كسى است كه حواس و مخيله‌اش متوقف شده باشد و ديگر نمى‌تواند زندگى كند. علاوه بر اينها اميان در افراد مختلف قوتى برابر ندارند. بعضى انسانها به قدرت و ثروت يا دانش و وجاهت رغبت بيشترى‌