طور تمام و مطلق دفاع مى‌كنند. آيزيا برلين در تبيين انديشه‌هاى جان استوارت ميل در يكى از مقالات خود مى‌نويسد: «از نظر جان استوارت ميل جدايى انسان از حيوان نه به خاطر اين است كه آدمى عقل دارد يا مى‌تواند دست به اختراع و ابداع اسباب و الات و روشهاى گوناگون بزند. امتياز انسان در درجه اول از آنجاست كه مى‌تواند برگزيند. انسانيت انسان آنگاه تحقق مى‌يابد كه بتواند برگزيند و مورد گزينش واقع نگردد. هر كس بايد بتواند از هر راهى كه مى‌خواهد هدف خود را دنبال كند هر قدر كه بر تنوع بيافزايد به غناى زندگى او افزوده مى‌شود». (برلين، پيشين، ص 311)

براى جان استوارت ميل كه داشتن عقايد متضارب را لازمه انكشاف حقيقت و رشد و تعالى انسان و جامعه مى‌داند هيچ واقعيتى سوزناكتر و اسفناك‌تر از اين قابل تصور نيست كه يك عده مردان فهيم و ژرف انديش از ترس اصابت فكرشان با افكار مذهبى و غيراخلاقى هرگز جرئت نكنند كه به دنبال انديشه‌هاى بى‌باك مستقل و پر جنب و جوش بروند و به كشف حقايقى كه عنى كننده بشريت است نايل گردند بالاخص اگر در اين ميان فردى فوق‌العاده آگاه و نكته سنج باشد و با اين همه عمرى در حال خفقان در زير انديشه‌اى فياض به سر مى‌برد و نيروى ابتكار خود را در اين راه بيهوده تباه سازد كه چگونه وجدان و منطق خود را با عقيده رايج عصر آشتى دهد و با تمام اين اوصاف هرگز موفق نگردد. از نظر ميل ميزان هزينه‌اى كه جهان در راه جلوگيرى از پيدايش عقايد جديد پرداخت مى‌كند بسيار زياد است چرا كه افراد از ترس اينكه برچسب ارتداد به ايشان زده نشود از تفكر و تعمق پرهيز مى‌كنند و نمو فكريشان متوقف و نيروى استدلالشان افسرده مى‌گردد. (استوارت ميل، صص 98- 97)

در اسلام مرز آزادى عقيده از دو جنبه تكوينى و تشريعى و نيز از حيث پيامدهاى دنيوى و اخروى متفاوت است. در حالى كه اسلام به لحاظ تكوينى انسان را در پذيرش يك عقيده كاملًا مختار و آزاد مى‌داند، از نظر تشريعى عقيده‌اى جز اسلام را از انسانها نمى‌پذيرد همچنين از حيث پيامدهاى دنيوى و اخروى پذيرش يا رد يك عقيده بر اين اعتقاد است كه آن‌چه ابزار دعوت به اسلام است نه زور و اجبار و اكراه به پذيرش اين عقيده بلكه برهان، استدلال، موعظه و جدال احسن است. بر