آيزيا برلين هم آزادى را شرط نيل به حقيقت دانسته و معتقد است انسان همواره بايد جوياى حقيقت باشد و با بهره‌گيرى از انتقاد، تفكر و استقلال از همرنگى با جماعت احتراز كند حتى اگر اين همرنگى او را ناجور و زننده جلوه دهد: «وصول به حقيقت و رشد آن ملكات تنها در شرايطى امكان‌پذير است كه آزادى بر آن حاكم باشد». (برلين، 1368، ص 345)

اسلام نيز از آن‌جايى كه پذيرش اصول دين را بر اساس تحقيق و اقامه برهان دانسته و تقليد را در اين زمينه روا نمى‌دارد، آزادى را لازمه كشف حقيقت مى‌داند.

اسلام كه خود را حقيقت برتر و گواه روشن مى‌داند، تعقل و تضارب آرا در محيطى آزاد را به رسميت شناخته و ايمان را مبتنى بر ادله و براهين عقلى مى‌نمايد در غير اين صورت دين فرد پذيرفته شده نخواهد بود. اسلام كه براى فرد جوياى حقيقت آزادى مطلقى براى بررسى عقلانى اصول دين قايل است مدعى است غناى عقلانى اين دين به حدى است كه در بررسى‌هاى منصفانه و محققانه به عنوان دين برتر برگزيده خواهد شد بر همين اساس اجبار و اكراه در قبولاندن يك عقيده به ديگران را نفى كرده اساس دعوت را بر حكمت، موعظه و جدال احسن پى ريزى كرده است. حضرت على (ع) با اشاره به خصايص رسول خدا (ص) مى‌فرمايند: «ابعثته بالنور المضى و البرهان الجلى و المنهاج البارى و الكتاب الهادى ... ارسله بحجه كافيه و موعظه شافيه و دعوه متلافيه»؛ «خداوند وى را با نورى درخشان و برهانى آشكار و راهى روشن و كتابى هدايت‌گر برانگيخت ... خداوند او را با برهانى كامل و كافى و پندهاى شفابخش و دعوتى جبران‌كننده فرستاد». (نهج‌البلاغه، خطبه 161)

در اين خطبه حضرت على (ع) آشكارا رسالت پيامبر اكرم (ص) را براساس برهان و حجت كافيه عنوان كرده است. در اين‌جا دو سؤال مهم به ذهن متبادر مى‌شود:

1- اگر اساس رسالت نبى اكرم و دعوت ايشان به دين با حكمت، برهان و جدال احسن است پس گسترش مرزهاى اسلام و گرويدن برخى از مسلمين صدر اسلام به اين دين با اتكا به قوه قهريه در جنگهاى ابتدايى چگونه توجيه مى‌شود؟

2- از آنجا كه انسان جايزالخطا و عقل انسان داراى نقص نسبى است آيا حجيت‌