پاسخى واحد داد. به نظر مى‌رسد كسانى كه به جمع دينى و دموكراسى رأى مى‌دهند، در مبانى معرفت‌شناختى خود به نحوى بين عقل و وحى جمع كرده‌اند.

هدف اين مقاله پاسخ به سؤال نسبت موجود بين دين و دموكراسى است. در اين‌جا از دين، دين اسلام (آن هم با قرائت شيعى) قصد مى‌شود. غرض از دموكراسى را نيز در متن مقاله روشن خواهيم كرد. در پاسخ به سؤال اصلى، اين فرضيه دنبال مى‌شود كه دموكراسى داراى معانى و شاخصهاى متعدد است و بدين لحاظ مى‌توان ميزان برتافتن يا برنتافتن هر نظريه دينى نسبت به مراتب و استانده‌هاى دموكراسى را بررسى كرد. جهت نزديك شدن به مدعاى فوق، ابتدا نكاتى راجع به مفهوم دموكراسى و دين و سپس مباحثى در خصوص نسبت‌سنجى آن دو ارائه خواهد شد.

الف) در باب" دموكراسى"

قبل از آنكه نسبت دموكراسى و دين را بكاويم، در خصوص دو واژه مزبور تنها به نكاتى اشاره مى‌كنيم كه به نحوى در قسمت بعد و در راستاى نزديك شدن به فرضيه مقاله مؤثر مى‌باشند. براين اساس ابتدا گزاره‌هايى درخصوص معناى دموكراسى، اقسام آن و مراد از آن در اين مقاله مى‌پردازيم:

گزاره اول: دموكراسى ذات ندارد

(سروش، 29/ 6/ 1382). قدما بر آن بودند كه هرچيزى و از آن جمله واژگان، داراى ذات هستند. بر اين اساس بود كه حكماى اسلامى همانند حكماى يونانى براى هر كلمه‌اى دست‌به تعريفى براساس جنس و فصل آن مى‌زدند. برعكس، تسميه‌گرايان بر آنند كه نامهايى كه براى اشيا به كار مى‌بريم ذات ندارند و تنها اسم يا نامى براى تشخيص يك شى‌ء از ديگرى است.

يكى از مهم‌ترين مشكلات ذات گرايان، يافتن معيار و ملاك مشخصى براى يافتن ذاتيات اشيا به نظر مى‌رسد.

از آن‌جا كه در اين مقاله قصد نداريم مبانى و مفروضات مربوطه را به تفصيل بيان كنيم، به اين نكته بسنده مى‌كنيم كه دموكراسى ذات و جنس و فصل ندارد و تنها براى ناميدن واقعيتهايى در خارج به كار مى‌رود.