نباشند، به معنى بى‌توجهى اقليت به تشكيل حكومت اسلامى و سكوت آنان در برابر حكومت طاغوت است؟

9. آيا حق مردم در تعيين حكومت و حاكم به معنى حق دخالت مستمر آنان در ماهيت قوانين حكومتى و تصميمات و فرمان‌هاى حاكم اسلامى است؟ و همچنين آيا اين امر در تعارض با بحث ولايت مطلقه فقيه است يا نه؟

متغيرهاى اساسى بحث‌

همان‌گونه كه اشاره كرديم به‌طور كلى سه متغير اساسى در نظريه‌پردازى در خصوص مردمسالارى دينى قابل شناسايى است كه از تضارب آنها براساس يك «سبر و تقسيم» منطقى و «استقراى ناقص» از ديدگاه نخبگان و صاحب‌نظران، حداقل نُه (9) ديدگاه كلى و ديدگاه‌هاى جزئى و فرعى ديگر حاصل مى‌شود. اين سه متغير عبارت‌اند از: الف) مراتب دموكراسى و مردمسالارى؛ ب) ماهيت و قلمرو دين؛ پ) مبناى مشروعيت حكومت دينى.

الف) متغير مراتب دموكراسى و مردمسالارى‌

اساساً دو مفهوم و برداشت از دموكراسى در ميان نظريه‌پردازان مطرح است.

1. دموكراسى به منزله يك فلسفه و نوع حكومت‌

در اين برداشت، دموكراسى و مردمسالارى، خود به تنهايى هدف است و مطلوبيت ذاتى دارد و موجب مشروعيت بخشيدن و حقانيت يافتن حكومت مى‌گردد. در واقع دموكراسى در اين مرتبه و معنا، مبناى حكومت تلقى مى‌شود به‌گونه‌اى كه اگر حكومتى واجد آن نباشد، مطلوب و مشروع نخواهد بود.

2. دموكراسى به منزله شكل حكومت و روشى براى حكومت‌دارى‌

در اين برداشت، مردمسالارى، خود، هدف نيست و مطلوبيت ذاتى ندارد بلكه ابزار و وسيله‌اى براى يكى از امور ذيل است: