فراگير مطرح مى‌گردد و نظام جمهورى اسلامى نيز يك مدل محقّق از آن تلقى مى‌شود، امروزه با چالشهاى جدى صاحب‌نظران روبه‌رو شده و ديدگاه‌هاى متعارضى را درباره خود به‌وجود آورده است. صاحب‌نظران و نخبگان فكرى در جامعه ما براساس اينكه:

الف. چه مفهوم و مرتبه‌اى از دموكراسى مورد نظر و مطلوبشان باشد؛

ب. چه برداشت و قرائتى را از ماهيت و قلمرو دين پذيرفته باشند؛

پ. چه مبنايى را براى مشروعيت حكومت دينى به رسميت شناخته باشند؛

ديدگاه‌هاى مختلفى را در زمينه دموكراسى و مردمسالارى دينى مطرح كرده‌اند كه به شكل مخالف يا موافق مطرح شده‌اند. ما هم در اين نوشتار در پى طبقه‌بندى و تبيين اجمالى مطرح‌ترين اين ديدگاه‌ها برآمده‌ايم.

مفروضات اين بحث‌

در همه جاى اين نوشتار، مردمسالارى معادل دموكراسى به‌كار گرفته شده است.

قرائت و برداشت واحدى از مفهوم دموكراسى و مردمسالارى در ميان صاحب‌نظران وجود ندارد و اين مفهوم با قرائت‌هاى مختلفى از سوى آنان مطرح و ارائه شده است. به‌عبارت ديگر، دموكراسى از جمله مفاهيمى است كه اجماع و اتفاق نظرى در زمينه معناى آن وجود ندارد. يكى از تعاريف حداقلى آن را اين‌گونه مى‌شناساند.

«دموكراسى: حكومتى جمعى است كه در آن- از بسيارى جهات- اعضاى اجتماع به‌طور مستقيم يا غيرمستقيم در اخذ تصميماتى كه به همه آنها مربوط مى‌شود شركت مى‌كنند يا مى‌توانند شركت كنند».[1] اين تعريف مى‌تواند نقطه آغاز و معيار خوبى براى ديگر تعاريف دموكراسى باشد.

مقصود از دين در اينجا اسلام است.

دموكراسى مضاف منحصر در مدل ليبرال دموكراسى نيست بلكه مصاديق مختلف و

[1] - كارل كوهن، خوارزمى 1373.