3. اين مسئله در پديده‌هاى اجتماعى يا معنوى به همان ميزان بررسى شدنى است كه در امور طبيعى يا مادى. به‌عبارت ديگر، به هرميزان زبان سخن گفتن از پديده‌اى به حق يا ناحق افزون‌تر گردد، نياز يا عدم نياز به آن پديده نيز بيشتر زمينه‌ساز موج اجتماعى مى‌شود. براى نمونه، اگر سخن از افزايش قيمت كالايى چون برنج يا نايابى محصولى چون چاى در جامعه سخن روز شده باشد، بى‌ترديد خارج از صدق و كذب واقعى آن در صحنه اقتصاد جامعه، يك امر حقيقت دارد:

حادثه‌اى مثبت يا منفى درباره آن جنس در اجتماع رخ داده يا درحال وقوع است؛ حادثه مثبت به اين معنا كه افزايش غير معمول عرضه در راه است و شايد سودجويانى قصد فروش كلان اجناس خويش به قيمت غير معمول و كلان دارند و حادثه منفى آن‌كه حس كاهش عرضه خلاف معمول بنا به دلايل طبيعى چون رشد جمعيت، افزايش تقاضا، كاهش كاشت، داشت و برداشت و عوامل ديگر صورت خواهد پذيرفت. در هرصورت، زبان جامعه و گفتمان حاكم حكايت از خدمتى طبيعى يا خيانتى غيرطبيعى در اين‌باره است؛ چرا كه جامعه به حق يا ناحق بدان حساسيت دارد. گفتمان در اين‌باره يعنى التهاب همگانى و دغدغه‌اى فراگير كه هرچند كسى بدان واكنش نشان ندهد، كسى نمى‌تواند آن را ناديده بگيرد و از عوارض آن در امان بماند؛ چون براى ناشنيده پنداشتن هم بايد آن را شنيده باشد.

درهرحال، نتيجه اقدام خوب يا بد در اين‌باره مانع ظهور گفتمانى طبيعى نخواهد شد و ظهور اين گفتمان يعنى حساسيت برآمده از نياز جامعه، مهدويت از اين منظر گفتمان است. اين گفتمان در مقايسه با ديگر گفتمان‌هاى معنوى جامعه نوعى گفتمان حاكم تلقى مى‌گردد، آن‌گاه كه از پشتوانه‌اى متكثرتر برخوردار باشد. اين حكايت در عصر كنونى مشهور به پسامدرن، به دليل توسعه تكنولوژى اطلاعاتى و افزايش حوزه‌هاى آگاهى و خودآگاهى، مقدورتر از هرزمان ديگر است.

در بازار دين پست مدرنيسم‌

بازگشت بسيارى از امور كه مى‌پنداشتيم تمام شده‌اند و پرونده‌شان را مختومه اعلام كرده بوديم، از ويژگى‌هاى اين عصر است. 4 با اين‌حال، اين بازگشت عينى‌