در بعد حاكميت تكوينى هيچ‌گونه تخلفى از اراده تكوينى خداوند امكان ندارد، ولى در ولايت تشريعى عصيان و تمرّد در مقابل قانون و حكم الهى امكان‌پذير است‌[1] و انسان‌ها در پذيرفتن و نپذيرفتن شريعت، مختارند.

در فرهنگ اسلامى، از حاكميت خداوند به «ولايت» نيز تعبير شده است و همان‌گونه كه حاكميت مطلق از آن خداوند است، ولايت نيز منحصرا در اختيار اوست: فاللّه هو الولىّ ... و هو على كلّ شى‌ء قدير[2] مفسران، از اين آيه و آيات مشابه آن، حصر ولايت را اثبات نموده‌اند، آيه مورد اشاره علاوه بر حصر ولايت، دليل آن را نيز ذكر نموده است، چرا كه در هر حاكميت و ولايتى، ولىّ بايد بر همه شئون و امورى كه تحت ولايت او قرار مى‌گيرد قادر باشد و خداوند از آن جهت كه داراى قدرت مطلق است، ولايت مطلق را نيز داراست.[3] از آن‌جا كه «ولايت» از واژه‌هاى كليدى در نظام سياسى اسلام مى‌باشد و در معانى مختلفى به كار رفته است آن را به اختصار بررسى مى‌كنيم.

مفهوم ولايت‌

ولاء، ولايت، ولايت، ولىّ، مولى، والى، توالى، موالات و ... همگى از يك خانواده و فعل آنها «ولى» مى‌باشد.

گفته‌اند: «ولاء» و «توالى» اين است كه دو يا چند چيز به گونه‌اى در كنار

[1] - امكان عصيان، خود براساس اراده تكوينى است؛ يعنى اراده خداوند بر اين تعلق گرفته است كه انسان در برابرقانون الهى امكان عصيان داشته باشد.

[2] - شورى( 42) آيه 9 و نيز تعبير\i و هو الوليّ الحميد\E در آيه 28 همين سوره.

[3] - ر. ك: محمد حسين طباطبائى، الميزان، ج 18، ص 22.