ديگرى بر تقييد وجود ندارد. البته حديث بر نصب ولايت، دلالتى ندارد. مرسله بودن هم، استناد به آن را مشكل مى‌كند، گرچه مى‌تواند به عنوان مؤيّد روايات سابق، در شمار روايات اين باب ملاحظه گردد.

نتيجه‌گيرى‌

از تعبيرهاى مختلفى كه در روايات نسبت به فقها وارد شده است، نظير: «امناء الرسل»، «ورثه الأنبياء»، «حصون الإسلام»، «خلفاء النبي»، «حجة إمام»، «حاكم»، «الأمناء على حلاله و حرامه»، و «اعلمهم بأمر اللّه فيه» ونساء (4) آيه، ولايت و حكومت فقيهان جامع شرايط، امرى بديهى به نظر مى‌رسد. مناقشه در سند بعضى ازاين‌روايات نيز نمى‌تواند مفهوم مشترك آنها را كه بيانگر نقش كليدى و محورى عالمان و فقيهان‌[1] در جامعه اسلامى است، كمرنگ سازد، بلكه كثرت روايات و روح حاكم بر آنها، اين باور را به طور جدى تقويت مى‌كند كه عالمان دين، پس از پيامبران و امامان، ايفاگر نقش آنان در رهبرى اجتماع مى‌باشند.[2]

[1] - بايد توجه نمود كه فقيه يعنى اسلام‌شناس و كسى كه فهم عميق و گسترده دينى دارد. بنابراين، گرچه در تعريف فقه اصطلاحى گفته شده است كه« هو العلم بالاحكام الشرعية عن أدلتها التفصيليه؛ آگاهى از احكام شرعى فرعى يعنى احكام عملى اسلام با دلايل تفصيلى آن» اما عنوان« فقيه» در مباحث مربوط به« ولايت و رهبرى» به تخصص درحوزه فقه مصطلح، محدود نمى‌باشد، به همين جهت، در صحيحه قداح تعبير« إنّ العلماء ورثة الانبياء» به كار رفته است. عالم واقعى دين كسى است كه اسلام را در كليت خويش در ابعاد مختلف اعتقادى، اخلاقى، تفسيرى، روايى و فقهى به روشنى فهميده و باور داشته باشد. البته نقش فقه به جهت كاربردى بودن آن، نقش برجسته‌ترى است.

[2] - قضاوت منصفانه ايجاب مى‌كند كه روح حاكم بر روايات را روح نصب بدانيم زيرا:

اوّلا: مقام ولايت سياسى فقها از سنخ همان ولايت امامان و پيامبران مى‌باشد كه با نصب الهى تحقق يافته است.

ثانيا: تعابير« أمناء الرسل»« ورثة الأنبياء»،« الأمناء على حلاله و حرامه» مشعر به انتصابند.

ثالثا: در فرهنگ شيعى اساس انتخاب از اين جهت جايگاهى نداشته و به همين دليل، در جايى به آن اشاره نشده است.