است كه شرط كنند بر ايشان ضيافت كسى كه بگذرد برايشان از مسلمانان، گاهى كه مصالحت در شهرى بود. و اين زيادت بر جزيه باشد كه ايشان را الزام بدان كرده باشند. و جزيه را شرط كند بر غنى و متوسط الحال نه فقير. و متعرض عدد مهمانان كردند از سوار و پياده و اندازه طعام و نان خورش و جنس آن و علف حيوانات و منازل مسلمانان. و مدت اقامت زيادت از سه روز نكنند. اين است مقدار جزيه و ضيافت بمذهب شافعى. اكنون بيان كيفيت فراگرفتن جزيه و خراج بنى تغلب بنمائيم.

فصل سيوم، در بيان كيفيت فراگرفتن جزيه و خراج بنى تغلب.

بدان ايّدك اللّه تعالى كه حضرت حق سبحانه و تعالى در امر به فراگرفتن جزيه فرموده است: حَتَّى يُعْطُوا الْجِزْيَةَ عَنْ يَدٍ وَ هُمْ صاغِرُونَ‌[1] يعنى با اهل كتاب مقاتله كنيد تا آن‌زمان كه بدهند جزيه را از دست و حال آنكه ايشان خوار و ذليل باشند، و بعضى مفسران گفته‌اند كه آن فراگرفتن جزيه از ايشان عين خوارى است كه به زر امان جان مى‌جويند. و اين غايت ذلت است كه تا يك دينار ندهند زنده نتوانند بود. و هرگاه كه يك‌دينار بدهند زنده توانند بود. پس جان ايشان گويا يك‌دينار بها دارد، و اين نهايت صغار و خوارى است در معاش دنيا.

و بعضى گويند: با وجود ستدن جزيه بايد كه ايشان را خوارى هم كنند.

اما در مذهب حنفيه تعيين خوارى صورت ستدن جزيه بدين نوع كرده كه در «هدايه» مى‌گويد كه قبول نكنند جزيه را اگر ذمى آن را بدست نائب خود فرستد در اصح روايات، بلكه تكليف كنند كه او خود بياورد و ايستاده آن را تسليم كند، و آن‌كس كه مى‌گيرد از او نشسته باشد. و در روايتى آن است كه رداى او را برسينه او فراگيرند و او را تحريك كنند و بگويند: اى ذمى جزيه بده. زيراكه گفتند كه بصغار و خوارى از او بستانند. اين است كيفيت فراگرفتن جزيه بمذهب حنفى.

[1] -سوره التوبة: 29.