مردم باسواد بودند و گاه بيمارى‌هاى واگير، جان هزاران نفر را مى‌گرفت. درحالى‌كه خود شاه، پزشكان ويژه‌اى داشت كه از اروپا مى‌آمدند.

در اين زمان ساختار قبيله‌اى دولت و جامعه ايرانى نيز از مسائل اساسى تاريخ كشور بود. نيكى كدى دراين‌باره مى‌نويسد:

تمام سلسله‌هاى ايرانى از زمان آل‌بويه تا زمان حكومت قاجار يا اجداد و دودمانى قبيله‌اى داشتند، يا آنكه براى رسيدن به قدرت، بر قدرت‌هاى نظامى قبيله‌اى تكيه كرده‌اند. بنابر يكى از تخمين‌ها، قبايل كوچ‌نشين در ابتداى قرن نوزدهم حدود نيمى از جمعيت ايران را تشكيل مى‌دادند كه اين رقم در اواخر قرن مزبور به مرز يك چهارم رسيد.[1]

قبايل كوچ‌نشين با توجه به برترى نظامى خود نسبت به اهالى شهرها، ايران را صحنه تاخت‌وتاز خود قرار داده بودند و قدرت قبايل متعدد از ادله عدم قدرت حكومت مركزى بود.

موقعيت راهبردى ايران نيز به‌گونه‌اى بود كه براى هر دو قدرت رقيب، يعنى روسيه و انگليس اهميت ويژه‌اى داشت. ايران به‌جهت دسترسى به سراسر مرزهاى شمالى خليج‌فارس و قرار گرفتن در حد فاصل قاره اروپا و شبه قاره هند براى انگليس اهميت بسيارى داشت. فروش كالاهاى انگليسى در ايران نيز مى‌توانست براى انگلستان منافع اقتصادى خوبى داشته باشد. اهميت ايران براى روسيه از وصيت‌نامه پطركبير- كه هميشه مورد نظر رهبران روسيه بود- آشكار است:

در كارشكنى امور مربوط به ايران تسريع نماييد؛ به خليج‌فارس راه يابيد؛ تجارت قديمى حوزه شرق نزديك و مديترانه را احيا كنيد؛ به‌سوى هند كه انبار گنج‌هاى جهان است پيش بتازيد.[2]

مهم‌ترين راه‌هاى نفوذ و اعمال نظر اين دو دولت در ايران عبارت بود از: نفوذ در شخص شاه و صدراعظم‌هاى وى، بازرگانى، گرفتن امتيازات، اعطاى وام‌ها و تهديدات.

[1]. كدى، ريشه‌هاى انقلاب ايران، ص 53.

[2]. كرزن، ايران و قضيه ايران، ج، ص 716.