* تقاضاى آزادى علاء السلطان از زندان‌

امروز مدير الملك‌ 13 در مراسله‌اى به سيد ضياء به توقيف و زندانى شدن علاء السلطان نماينده خزانه قزاقخانه به خاطر رسيدگى به محاسباتش اشاره كرده و خواستار آزادى فورى علاء السلطان از زندان شد. مدير الملك با بيان اينكه رسيدگى به حساب با حبس مأمور دولت منافات دارد وعده داد پس از سه روز از آزادى علاء السلطان محاسبات دوره تصدى وى و دفاعيات مشار اليه تهيه و ارائه خواهد شد. 14

______________________________
(1). روزنامه اومانيته ارگان حزب سوسياليست فرانسه بود. (م).

(2). البته اين ادعاى روزنامه اومانيته است و هدف كودتا جلوگيرى از انعقاد اين عهدنامه نبود. (م).

(3). اين نكته كه سيد ضيا عامل حكومت پاريس [فرانسه‌] بوده، ادعاى روزنامه اومانيته است و در منابع ديگر به آن اشاره نشده است. (م).

(4). روزنامه اومانيته، 24 فوريه 1921.

(5). منظور مسعود خان كيهان بوده است. (م).

(6). اسناد وزارت خارجه فرانسه، مجلد 17، سرى‌E ، ص 76 و 77.

(7). دكتر محمد مصدق ملقب به مصدق السلطنه در ارديبهشت 1261 ش، در تهران متولد شد. پدرش ميرزا هدايت اللّه وزير دفتر از رجال دوره ناصر الدين شاه بود. وى در سال 1314 ق، مستوفى اول و رئيس استيفاى خراسان شد.

پس از صدور فرمان مشروطيت و تنظيم نظامنامه مجلس و انتخابات در تمام شهرهاى ايران موجب گرديد مصدق خود را كانديداى طبقه اعيان اصفهان نمايد و پس از انتخابات، نماينده طبقه اعيان و مالكين اصفهان در مجلس شوراى ملى گرديد. ولى به علت نرسيدن به سن قانونى اعتبارنامه او رد شد.

در سال 1326 ق، براى ادامه تحصيلات عازم اروپا شد، در سال 1331 ق، پس از اخذ درجه دكترا، رساله تحصيلى خود را در زمينه وصيت در حقوق اسلام نوشت.

مصدق در سال 1332 ق، به ايران بازگشت و استاد مدرسه علوم سياسى شد.

در سال 1294 ش، از طرف مجلس شوراى ملى، براى مدت دو سال به عضويت كميسيون تطبيق حوالجات، انتخاب گرديد.

مصدق السلطنه سرانجام به معاونت وزارت ماليه و رياست كل حسابدارى آن وزارتخانه منصوب شد و پس از چندى، فرمانفرما دائى او به عنوان رئيس الوزراء منصوب شد و در كابينه خود پست وزارت ماليه را به مصدق السلطنه پيشنهاد كرد ولى او از قبول آن سخت اعراض نمود. هنگامى كه قوام در دى‌ماه 1300 ساقط گرديد و مشير الدوله رئيس الوزراء شد. مصدق السلطنه والى آذربايجان شد و در سال 1302 وزير امور خارجه گرديد. در دوره پنجم مجلس شوراى ملى از تهران به نمايندگى مجلس انتخاب شد.

وى در دوره ششم نيز وكيل شد و پس از آن از سياست كناره‌گيرى كرد. بعد از تبعيد رضا شاه در انتخابات دوره چهاردهم و پانزدهم و شانزدهم وكيل مجلس شد و در ماجراى ملى شدن صنعت نفت نخست‌وزير ايران بود در اثر اختلافات پديد آمده بين نيروهاى مذهبى و ملى زمينه براى كودتاى انگليس و آمريكا و عمّال وابسته آنها در ايران فراهم شد و سرانجام در 28 مرداد 1332 در اثر كودتاى نظامى، دولت وى ساقط شد و سرلشكر زاهدى در مقام نخست‌وزيرى قرار گرفت و محمد رضا پهلوى كه به خارج گريخته بود به ايران بازگشت و مصدق توقيف و به محاكمه كشيده شد و دادگاه نظامى او را به سه سال حبس محكوم نمود. پس از تحمل زندان به احمد آباد، ملك شخصى خود تبعيد شد و سرانجام در روز 14 اسفندماه 1345 بدرود حيات گفت. (زندگى‌نامه و شرح حال وزراى امور خارجه، ص 221- 230).

(8). متن تلگراف دكتر مصدق به احمد شاه درباره رئيس الوزرايى سيد ضياء الدين طباطبايى به شرح ذيل بود:

«دستخط جهان‌مطاع تلگرافى به وسيله تلگرافخانه مركزى زيارت شد. در مقام دولت‌خواهى آنچه مى‌داند به عرض خاك پاى مبارك مى‌رساند كه اين تلگراف اگر در فارس انتشار يابد باعث بسى اغتشاش و انقلاب خواهد شد و اصلاح آن مشكل خواهد بود. چاكر نخواست در دولت‌خواهى موجب اين انقلاب شود و تاكنون آن را مكتوم داشته، هرگاه تلگراف مزبور برحسب امر ملوكانه و انتشارش لازم است امر جهان‌مطاع مبارك صادر شود كه تلگرافخانه انتشار دهد» (خاطرات و تألمات مصدق، ص 126).

(9). خاطرات و تألمات مصدق، ص 126.

(10). اعلان رئيس كل گمركات كشور، 6/ 12/ 1299، اسناد وزارت خارجه، س 1339 ق، ك 31، پ 41، ص 2.

(11). يوسف ميرزا يانس در سال 1247 ش، در همدان متولد شد و تحصيلات مقدماتى خود را در دبيرستان آمريكايى اصفهان گذراند وى در دوره دوم مجلس شوراى ملى به عنوان نماينده ارامنه جنوب به وكالت برگزيده شد.

ميرزا يانس بعد از كودتاى 1299 ش، از جمله رجالى بود كه به زندان افتاد.

ميرزا يانس در ادوار سوم، چهارم، هفتم، هشتم و نهم نيز، نماينده ارامنه جنوب در مجلس شوراى ملى بود. وى در دوره دهم نيز به نمايندگى ارامنه برگزيده شد اما روز قبل از افتتاح مجلس شوراى ملى در خرداد 1304 ش، درگذشت. (م).

(12). مراسله هيئت نمايندگان ارامنه تهران به رئيس الوزراء، 6/ 12/ 1299، اسناد مؤسسه تاريخ معاصر، شم 4277- ن.

(13). محمود خان جم (مدير الملك) در سال 1264 ش، به دنيا آمد. اجداد او كرمانى بودند ولى پدرش در تبريز اقامت گزيد و جم در تبريز به دنيا آمد.

ابتدا او در تبريز كار خود را نزد دكتر كوپن، داروساز فرانسوى و طبيب وليعهد آغاز كرد. پس از آنكه زبان فرانسه آموخت به تهران آمد و در سفارت فرانسه، منشى و مترجم شد. در سال 1288 ش، در اداره گمرك تهران نيز به كار ترجمه مشغول شد و در سال 1298 ش، رئيس انبار غله دولتى شد. پيش از كودتاى 1299 ش، از همكاران سيد ضياء الدين، در كميته زرگنده (آهن) بود.

در شهريور 1299 ش، حسن پيرنيا او را خزانه‌دار كل كرد و سپس به مقام وزارت خارجه رسيد. در كابينه سيد ضياء نخست به وزارت خارجه و پس از يك ماه به وزارت ماليه منصوب شد. مناصب جم در عصر پهلوى به شرح ذيل بود. والى كرمان، دو بار والى خراسان؛ وزير داخله در شهريور 1312؛ نخست‌وزير از آذر 1314 تا آبان 1318؛ وزير دربار تا مهر 1320؛ سپس سفيركبير ايران در مصر و بار ديگر وزير دربار در 1326 و نيز مدتى سفير ايران در ايتاليا بود. در سال 1335 ش، در دوره سوم و همچنين دوره چهارم مجلس سنا از طرف مردم كرمان به مجلس راه يافت و تا پايان عمر به اين سمت باقى بود. محمود جم در سال 1348 ش، درگذشت.

(شرح زندگانى من، ج 3، ص 225، شرح حال رجال ايران، ج 5، ص 5- 283 وBullard to Halifax ,7 February 0491 ,Fo 614 /67 ).

(14). اسناد كابينه كودتا، ص 67.