فصل اوّل: دين و دولت‌

پيش‌گفتار

دولت و ايدئولوژى‌

اصول و مبانى هر دولت، و نيز خط مشى و اهداف آن، برخاسته از ايدئولوژيى‌[1] و مكتبى است كه بر آن سايه افكنده است. و همين مشخصات است كه به دولت‌ها هويّت بخشيده، و آن‌ها را از يكديگر ممتاز مى‌سازد. ازاين‌رو، محو نقش ايدئولوژى از سيماى سياست و دولت، غير ممكن مى‌نمايد؛ ولى امروزه مخالفت با «سياست‌

[1] همان‌گونه كه مباحث اين فصل نشان مى‌دهد،« ايدئولوژى» در اين‌جا معادل و مترادف با« مكتب» و قهرا اعم از« دين» به كار رفته است و چنين كاربرد عامّى از اين واژه، در زبان فارسى، شايع است. درعين‌حال ايدئولوژى به‌عنوان مجموعه‌اى از انديشه‌ها، مفهوم ديگرى نيز دارد كه مشخصات آن‌را چنين برشمرده‌اند:

1. دشمن‌كوب و دشمن‌تراش بودن.

2. توأم با قطعيّت بودن در مسائل انسانى و در نتيجه، قشريت.

3. نياز به طبقه رسمى مفسران.

4. خواستار يك‌نواخت‌انديشى و بى‌تحمّل نسبت به اكثريت آراء.

5. حركت‌پسند بودن، بيش از حقيقت‌جو بودن.

6. ادعاى استفاده از ديگران و بى‌اعتنايى به عقل.

( ر. ك: عبد الكريم سروش، فربه‌تر از ايدئولوژى، ص 120- 121).

هم‌چنين« دولت»، در موارد مختلفى و با مفاهيم گوناگونى به كار برده مى‌شود؛ ولى در اين نگاشته، آن‌را در مفهوم حكومت به كار برده‌ايم( ر. ك: ابو الفضل قاضى، حقوق اساسى و نهادهاى سياسى، ج 1، ص 124).