از بيعت نيز استفاده مى‌شده است. كه درباره نقش آن در حضور و پشتيبانى مردم از حكومت، در آينده بحث خواهيم كرد.

البته نبايد غفلت كرد كه كشورها و رژيم‌هاى مختلف، براساس شرايط فرهنگى- اجتماعى خود، و با توجه به سابقه تاريخى خويش، مجارى خاصى را براى دموكراسى برمى‌گزينند، به گونه‌اى كه حتى در انگلستان با سابقه طولانى در تجربه دموكراسى در الگودهى براى بسيارى از كشورهاى ديگر، هنوز ويژگى‌هايى در نظام سياسى آن وجود دارد كه با اشكال ديگر دموكراسى در رژيم‌هاى ديگر، به طول كلى متفاوت و بلكه متضاد است؛ مثلا در اين كشور، هم‌چنان دستگاه سلطنتى وجود دارد و در رأس دولت است، و اگر در گذشته، پادشاهان، مقتول يا مجبور به فرار مى‌شدند، پس از انقلاب، مصونيت آن‌ها مورد قبول قرار گرفت. هم‌چنين در اين كشور، هنوز مجلس لردان، كه بازمانده شوراى اختصاصى و اقتدار اشراف انگليس است، پابرجاست و اينك بيش از هزار لرد در انگلستان وجود دارد كه اكثريت آن‌ها عضو مجلس هستند.[1] بر اين اساس، براى حكومت دينى نيز امكان وجود دارد كه دموكراسى را از طرق و مجارى مناسب با فرهنگ خود در جامعه مطحر سازد و به جاى تسليم در برابر الگوهاى بيگانه و ناسازگار، از سوابق و تجارب گذشته خود استفاده نمايد؛ چه اين‌كه اين باب، فراروى انديشمندان اسلامى مفتوح است كه با تأمل در پيشينه تاريخى- فرهنگى خود، و با استفاده از منابع دينى خود، شيوه‌هاى سازگار و مناسب را براى حضور و مشاركت مردم در حكومت انتخاب نمايند. پس:

هر دموكراسى از متن و بطن شرايط و پيشينه‌هاى تاريخى‌اى برآمده است. ازاين‌رو، در برخى جوامع، مثل جهان اسلام، مشاركت مردم در حكومت، همواره از طرق و مجارى بالاخص اسلامى‌اى صورت مى‌پذيرفته است كه با ترتيبات و نهادهايى كه امروزه در غرب، دموكراتيك دانسه مى‌شود، همانند نيست؛ ولى همين طرق و مجارى بالاخص‌

[1] - احمد نقيب‌زاده، سياست و حكومت در اروپا، ص 87 و 99.