درك اين نكته مهم است، كه دموكراسى كه امروزه مقبوليتى عام و جهانى دارد، مطلوب همه مردم است، در فرهنگ‌هاى مختلف، معانى يك‌سانى ندارد. همين حالا دموكراسى انگليسى و آمريكايى با دموكراسى فرانسوى يا ايتاليايى و يا حتى ايرلندى فرق دارد.[1]

2. آيا دموكراسى معيار داورى است؟

با صرف‌نظر از ابهاماتى كه درمفهوم دموكراسى وجود دارد، اين سؤال مى‌تواند مطرح باشد كه آيا دموكراسى صلاحيّت داورى درباره نوع حكومت‌ها را دارا است؟ و آيا با اين معيار مى‌توان درباره حكومت دينى داورى كرد؟

بدون ترديد، انديشه و تفكر دينى، در موضعى فراتر از نقد و ارزيابى قرار ندارد، و هيچ‌كس نمى‌تواند اين ادعا را داشته باشد كه دينى بودن يك انديشه و طرح، آن‌را معصوم و خطاناپذير قرار مى‌دهد، به ويژه در اسلام كه دينداران جاهل و كور، مورد ملامت و مؤاخذه قرار گرفته، و ديندارى آگاهانه، تشويق شده است. امام كاظم عليه السّلام به هشام بن حكم فرمود:

اى هشام! خداوند اهل عقل و درك را در قرآن بشارت داده و فرموده است: پس به بندگانى بشارت ده كه سخن را مى‌شنوند و بهترين آن‌را مى‌پذيرند، خداوند آنان را هدايت كرده و ايشان صاحبان خرد و عقلند.

ارزيابى انديشه‌ها، همان‌گونه كه با معيارهاى تثبيت‌شده دينى امكان‌پذير است، مى‌تواند به وسيله معيارهاى عقلى و فرادينى نيز انجام گيرد. لذا امام عليه السّلام در ادامه همان حديث فرمودند:

انّ لله على الناس حجتين: حجة ظاهرة و حجة باطنة؛ فاما الظاهرة فالرسل و الانبياء و الائمة عليهم السّلام و اما الباطنة فالعقول؛[2] خداوند بر مردم دو حجّت دارد: حجتى ظاهرى و حجتى باطنى. حجت ظاهر رسولان،

[1] - حسين نصر، جوان مسلمان و دنياى متجدّد، ص 287.

[2] - كلينى، كافى، ج 1، ص 13.