4- 4) بررسى نظريه فرويد

در نظريه فرويد، ترس موجب نزديك شدن به خداست نيست، بلكه باعث خلق خدا و دين است. وجود اضطراب و ترس در انسان قابل انكار نيست و اينكه با پناه بردن به خداوند كه خالق هستى است، آرامش پيدا مى‌كند و در حالت ترس بيشتر به خداوند متوجه مى‌شود بديهى است؛ چنان كه قرآن مى‌فرمايد:

«فَإذا رَكِبُوا فى الْفُلْكِ دَعَوُاللّه مُخْلِصينَ لَهُ الدّين فَلَمّا نَجّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ إِذا هُمْ يُشْرِكُونَ؛ چون به كشتى نشينند در آن حال تنها خدا را به اخلاص كامل مى‌خوانند و چون از خطر دريا به ساحل نجات رسيدند، باز به خداى يكتا مشرك مى‌شوند»[1]

يكى از آثار دين همين است امّا حقيقت و كنه دين محصور به اين نيست؛ بلكه دين حقيقتى است از طرف خالق كه شيوه زندگى انسان را مشخص كرد تا به سعادت دنيوى و اخروى رهسپار شود و كمال نهايى را به دست آورد.[2]

5- 4) نظريه عقبى گرايانه‌

عدّه‌اى نياز به دين را به مسائل اخروى و عبادى محدود كرده و معتقد شده‌اند كه هدف دين و بعثت انبياى الهى خلاصه در دو چيز است: يكى ترسيم سراى آخرت و ديگرى مطرح ساختن توحيد و دين غير از اين مسائل در ساير شئون زندگى بشر دخالتى ندارد.

عدّه‌اى‌از متفكران‌جديد مسلمان به حمايت از اين‌نظريه پرداخته‌اند؛ از جمله مهندس بازرگان كه به‌رغم دفاع از نظريه «جامع‌انگارى دين»، در سالهاى‌آخر عمر خود به‌حمايت از نظريه «آخرت‌گرايانه» پرداخت. حاصل تفكّر ايشان در كتاب «آخرت و خدا هدف بعثت انبيا» ابراز شده است.

[1] - سوره عنكبوت، آيه 65.

[2] - ر. ك. به: عبداللّه نصرى، انتظار بشر از دين، ص 134.