خود كرده است. حضرت كه يزيد را به‌خوبى مى‌شناسد، از بيعت با او سر باز مى‌زند و مى‌فرمايد:

«هنگامى كه فردى مانند يزيد رئيس امّت گردد، بايد فاتحه اسلام را خواند. از جدّم، رسول خدا شنيدم كه مى‌گفت: خلافت براى آل ابى‌سفيان حرام است.»[1]

در اينجا بيعت نكردن حضرت؛ يعنى معترض بودن و قبول نداشتن و حتى بلكه مخالفت با او را واجب شمردن و در يك كلمه؛ يعنى قيام.[2]

عامل ديگر قيام سيدالشهدا (ع)، احياى دين و اصلاح جامعه اسلامى و انجام فريضه امر به معروف و نهى از منكر است. خود امام (ع) در سخنانى انگيزه و فلسفه قيام را چنين بيان مى‌كند: «

انما خرجت لطلب الاصلاح فى امة جّدى، أُريد أن امرَ بالمعروف وَ انْهى عن المنكر

.»[3]

حضرت در اين سخنان، اصلاح امت و امر به‌معروف و نهى‌از منكر را هدف حركت خود بيان مى‌فرمايد. بنابراين ولو حضرت‌بداند كه‌مردم‌كوفه از پيمان خود برمى‌گردند، باز هم انگيزه براى چنين حركتى وجود دارد.

مطالب پيش گفته، دليلى بر باطل بودن سخنان آقاى بازرگان است كه قيام امام حسين (ع) را حركتى صددرصد مردمى معرفى مى‌كند. در ضمن، برفرض آنكه بپذيريم حركت امام حسين (ع) به خاطر دعوت كوفيان انجام گرفت، باز هم اين امر، دليل جدايى دين از سياست نمى‌شود؛ چرا كه طبق نظريه مشروعيّت الهى حكومت، امام (ع) براى اعمال حكومت خود، نياز به مساعد بودن زمينه و مقبوليّت مردم دارد كه با دعوت مردم كوفه، حجّت بر سيدالشهداء (ع) تمام شده بود، گرچه بعدا اين زمينه مساعد با پيمان شكنى كوفيان از بين رفت.

[1] - بحارالانوار، ج 44، ص 326.

[2] - ر. ك. به: استاد مطهرى، حماسه حسينى، ص 22.

[3] - موسوعة كلمات الامام‌الحسينع، ص 291 و مقتل خوارزمى، ج 1، ص 188.