ب. حاكميت انسان بر سرنوشت‌[1]

ج. مسؤوليت‌آفرينى آراى مردم در مردم‌سالارى دينى‌

د. توجه به خواست مردم، نمونه‌اى منحصر به فرد در تاريخ ايران‌

سوم. خدمت‌مدارى‌

چهارم. آزادى در چارچوب شرع‌

دمكراسى؛ مدل سكولار حكومت‌

در مقابل دموكراسى كه ساختارى از حكومت بر مبناى انديشه سكولار است و مى‌توان اين گونه تعريف كرد:

1. دمكراسى به مثابه ارزش و فلسفه زندگى:[2] بر اين اساس در تعريف دمكراسى مى‌توان گفت:

«دمكراسى عبارت است از شكلى از حكومت كه مطابق با اصول حاكميّت مردم، برابرى سياسى، مشورت با همه مردم و حكومت اكثريت سامان يافته است.»[3]

2. دمكراسى به مثابه روش: دمكراسى‌ساز و كارى از نظام سياسى است كه بدان وسيله، حكومت‌هاى نامطلوب از مسند قدرت بركنار مى‌شوند.[4] شيوه دمكراسى عبارت است از معامله و مصالحه. دمكراسى، به عنوان روش، در پى به حداقل رساندن خطاهاى مديريّت جامعه و به حداكثر

[1]. مسأله اساسى در مردم‌سالارى دينى آن است كه رأى مردم تنها در چارچوب خواست و رضايت الهى مورد توجه قرار گيرد. قرآن مجيد مى‌فرمايد:« وَإِن تُطِعْ أَكْثَرَ مَن فِى الأَرْضِ يُضِلُّوكَ عَن سَبِيلِ اللّهِ». انعام( 6)، 116.

[2]. تيموتى سيسميك، اسلام و دموكراسى، شعبانعلى بهرامپور و حسن محدثى( تهران: نى، 1379) ص 20.

[3]. آستين رنى، حكومت: آشنايى با سياست( تهران: مركز نشر دانشگاهى، 1378)

[4]. كارل پوپر، درس‌هاى اين قرن، ترجمه على پايا( تهران: طرح نو، 1367) ص: 119.