پاسخ‌گوى مشكلات هر عصر است. راز آن كه حاكم جامعه اسلامى، بايد كارشناس دين باشد، در همين نكته نهفته است. تصويرى كه امروزه غربى‌ها از مذهب دارند اين است كه دين ثابت است ولى نيازهاى انسان متغير است. و يكى از ويژگى‌هاى عمده فرهنگ و تمدن كنونى تحوّل و تطّور است. در اين باره نويسنده‌اى در وصف جامعه آمريكا چنين مى‌نويسد: «دموكراسى يعنى حركت پيوسته و تلاطم دايمى دنياى سياست، و مذهب يعنى سكون جهان، در حالى كه اين دو يكديگر را خنثى مى‌كنند.»[1] وايشتل، نويسنده ديگر غربى، مدعى است كه ثبات اعتقاد مذهبى هوس‌هاى گذراى بشر را مهار مى‌كند.[2]

در پاسخ بايد گفت كه بسيارى از نيازهاى بشر ثابت است ولى تجليات مختلفى در زمان‌هاى گوناگون دارند. يعنى چنان نيست كه همه نيازهاى بشر متغير باشد. افزون بر آن، بنا نيست دين در همه شئون سياست دخالت و در جزئيات نيز دستوالعمل داشته باشد. بلكه به مدد اجتهاد كه بهره‌مند از راهبرد علم و عقل است بسيارى از معضلات حل و فصل مى‌گردد. افزون بر آن در دين تمهيداتى در جهت انطباق با مقتضيات زمانه و پاسخ دين به پرسش‌هاى نوظهور تعبيه شده است كه مى‌توان به انفتاح باب اجتهاد، نقش عنصر زمان و مكان و سيره عقلايى اشاره كرد. افزون بر آن دين و سياست هر دو مشتمل بر قوانين ثابت و متغيراند و احكام متغير شريعت پاسخگوى پرسش‌هاى متغير و عناصر ثابت دين در ميان پرسش‌هاى بنيادين و ثابت سياسى مطرح است.

[1]. ژان ژاك شواليه، آثار بزرگ سياسى از ماكياولى تا هيلتر، ترجمه ليلا سازگار( تهران: مركز نشر دانشگاهى، 1373) ص: 259.

[2]. همانجا.