مگر آنكه بتوانند دستگاه‌را مفتضح كنند، و سالوسى و حقه‌بازيش را برملا و آشكار سازند.

مسأله 7- اگر امسال مثلًا وسيله سفرجورى گران شده كه نوع مردم عاجزند، اگر شما امكان نداريد و برايتان قابل تحمل است واجب‌الحج مى‌باشيد، زيرا استطاعت شخصى شرطش استطاعت نوعى نيست، بلكه توانائى هر كه مى‌خواهد حج كند، به حساب استطاعت‌هاى خود اوست.

بخورد و نسبت استطاعت‌هاى پنج‌گانه:

تا اينجا دانستيم كه «مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا»: آنكه راهى شيب‌دار و آسان رو به سوى حج يا عمره دارد، در پنج بخش استطاعت: عقلى و علمى شرعى مالى بدنى و راهى است، و اكنون نسبت‌ها و برخوردهاى اين توانائى‌ها و احكامشان را كه احياناً ناگفته مانده در مسائل زيرين مى‌آوريم.

1- استطاعات مالى و شرعى:

دين كه مثلًا مالى به اندازه حج يا عمره دارد، ولى به همان اندازه يا قدرى كه او را از استطاعت بياندازد بدهكار است، كه اينجا دو دين الهى و مردمى برخورد مى‌كند كه در مسائل زيرين مطرح است:

مسأله 1- سررسيد دينش پس از موسم حج است، و امكان پرداخت هم چه به وقتش يا ديرتر دارد، محظورى هم از سائر جهات در ميان نيست، اينجا مسلماً حج مقدم و واجب تعيينى است، چه دين پيش از استطاعت باشد يا پس از آن.

مسأله 2- سر رسيدش هنگام موسم يا وقت سفر حج است، ولى بيستانكار مطالبه و پافشارى ندارد، و بعداً هم امكان پرداخت هست و محظور ديگرى هم نيست، اينجا نيز واجب الحج است.