هر حج صحيح ديگر محسوب است، و ما اينجا درباره استطاعت شرعى كه شرط وجوب و احياناً شرط صحت جست گفتگو داريم.

واجبات يا محرمات كوچك‌تر از حج:

اين‌گونه واجبات يا محرمات يا در صورت تأخير حج به سال يا سال‌هاى آينده برطرف مى‌شوند يا نه، در صورت دوّم شكى در وجوب تعيين حج امسال نيست، گرچه لازمه‌اش ترك واجبى كوچك‌تر از حج و يا فعل حرامى كوچك‌تر از حرمت ترك حج است، و در صورت أوّل نيز بعيد نيست كه حج همين سال همچنان واجب باشد كه شايد در سال يا سال‌هاى آينده زنده نماند، يا بعضى ديگر از استطاعت‌هايشان از بين برود، و يا همان واجب يا حرام كوچك‌تر برخلاف گمان يا يقينش همچنان برجاى بماند، و اگر هم برطرف شود و استطاعت‌هاى ديگرش نيز همچنان بماند، با اين وصف دليلى بر جواز تأخير حج كه اكنون مهم‌تر از مزاحم خود است نداريم، و اينجا مسائلى چند است.

مسأله 1- امسال زمينه جورى است كه زن‌هاى پزشك‌يار بايستى به مردها آمپول بزنند كه احياناً لازمه‌اش تماس بد نيست، اين حرام جزئى گرچه سال‌هاى آينده هم برطرف شود در برابر اين فريضه بزرگ الهى حلال است.

مسأله 2- امسال بايد از كسانى كه شايسته احترام و خواهش نيستند، و بلكه بايسته اهانتند، بايد براى صدور گذرنامه از آنها خواهش نمود، يا مبلغى هم كه قابل تحمل است پرداخت، اين هم كه در جاهاى ديگر حرام است، در زمينه فريضه‌اى همچون حج حرام نيست، و طبعاً مقدماتى كه براى حج حرام نباشد واجب خواهد بود.

مسأله 3- امسال راه طورى است كه احياناً براى نماز مبتلاى به تيمم مى‌شويم، يا نماز را بايستى در هواپيما يا هر وسيله ديگر در حال حركت آنها و