3. افرادى نظير مشيرالدوله با ديدگاه اصلاح‌گرايانه غربى، در چالش با نگاه عامه و علماى مذهبى، بر ديدگاه‌هاى اصلاح از درون نظام تأكيد دارند.

4. نهضت تنباكو به‌عنوان اولين حركت برپايه مبانى درونى و فرهنگ بومى، زمينه ديگر جنبش‌ها را فراهم نمود.

5. جنبش عدالت‌خانه كه با تجربه نهضت تنباكو شكل گرفت، حركتى در راستاى قانون‌گرايى و نفى استبداد بود كه به نهضت مشروطيت انجاميد.

6. سرانجام جريان انحرافى غرب‌گرا، مشروطه را دربرگرفت و آن را به حاشيه راند.

7. جريان مشروطه غرب‌گرا با توجه به نگرش وابسته خود، زمينه روى‌كار آمدن استبداد رضاخان را فراهم كرد و بدين‌سان قانون‌گرايى را به‌عنوان مهم‌ترين دستاورد مشروطه، پايمال نمود.

پرسش‌

1. چالش ميان دو الگوى شبه ترقى غربى و پيشرفت را پيش از نهضت مشروطه تبيين نماييد.

2. تقابل بين دو الگوى ترقى و تعالى را در نهضت مشروطه توضيح دهيد.

3. چالش ميان دو الگوى ترقى و تعالى در نهضت مشروطه چه نتايجى درپى داشت؟

4. زمينه‌هاى روى‌كار آمدن دولت پهلوى را با توجه به حاكميت گفتمان «مشروطه غربى» توضيح دهيد.

براى پژوهش‌

1. ديدگاه‌هاى اميركبير و سپهسالار را در بحث اصلاحات با يكديگر مقايسه كنيد.

2. تفاوت ديدگاه‌هاى شيخ فضل‌الله و مرحوم نائينى را درباره مشروطه تحليل نماييد.

براى مطالعه بيشتر

1. على‌اصغر شميم، ايران در دوران سلطنت قاجار، تهران، مدبر، 1375.

2. مهرزاد بروجردى، روشنفكران ايرانى و غرب‌، ترجمه جمشيد شيرازى، تهران، فرزان،