فصل سوم: چالش الگوى شبه‌ترقى غرب‌گرا و تعالى اسلامى در عصر مشروطه‌

اهداف‌

از دانشجويان انتظار مى‌رود:

1. با زمينه‌هاى شكل‌گيرى جنبش‌هاى اجتماعى ايران در اواخر عصر قاجار آشنا شوند.

2. چالش دو الگوى شبه‌ترقى غرب‌گرا و تعالى اسلامى را در عصر مشروطه توضيح دهند.

3. زمينه‌هاى پيروزى و شكست مشروطه را بيان دارند.

4. زمينه‌هاى روى‌كار آمدن سلسله پهلوى پس از انقلاب مشروطه را توضيح‌دهند.

مقدمه‌

تحليل انقلاب اسلامى بر مبناى چالش دو الگوى موجود، نيازمند آگاهى از تحولات تاريخى و تاريخچه چالش ميان اين‌دو الگوست. در بحث از الگوى شبه‌ترقى غرب‌گرا، آشكار شد كه اين الگو در اواخر عصر قاجار و در گسترش ارتباط ايران و غرب شكل گرفت كه با توجه به حيرت روشنفكران غرب‌گرا در برابر ترقى غرب، جنبه تقليدى محض داشت. اما الگوى تعالى كه برگرفته از مبانى فرهنگى جامعه ماست، در مقاطعى از عصر قاجاريه در تلاش براى بيرون آمدن از وضعيت موجود، فرايند تكاملى خود را طى نمود، تا اينكه در انقلاب اسلامى ايران به نقطه عطف خود رسيد. اين فرايند با ايده مقابله با كفار و نفى استعمار آغاز مى‌شود و به نفى استبداد و قانون‌گرايى در اواخر دولت قاجار، و در نهايت نيز به هويت‌خواهى و استقلال‌طلبى‌