رأى و نظر و بيعت افراد ارزش يكسان ندارد، بلكه تنها پيش‌كسوتان ايمان و جهاد و شهادت، اهليّت چنين انتخابى را دارا هستند. به هر تقدير، آن‌چه اين‌گونه روايات تثبيت مى‌كنند. در تعارضى آشكار با قول به نصب امام است؛ زيرا نشان مى‌دهد كه توليت سياسى امّت، انتخابى است و به شوراى اهل حلّ و عقد و خبرگان امّت، وانهاده شده است.[1]

فضاى صدور اين‌روايات‌

همه كلمات على عليه السّلام درباره بيعت و شورا، به جز تعداد اندكى كه درباره بيعت سقيفه و شوراى شش نفره عمر براى تعيين خليفه سوم است، در دوران كوتاه خلافت خويش و پس از بيعت مردم با او صادر شده است.

مجموعه كلمات حضرت درباره بيعت و شورا كه در دوران خلافت خويش ايراد فرموده‌اند، به سه بخش قابل تقسيم است: برخى از آن‌ها در مقام وصف و شرح بيعت خويش است و اين‌كه در چه شرايطى به اين بيعت رضايت داد و بيعت او در مقايسه با بيعت مردم با سه خليفه پيشين از چه ويژگى‌ها و امتيازهايى برخوردار است. براى نمونه به تعدادى از اين گونه بيانات اشاره مى‌كنيم:

بايعني الناس غير مستكرهين و لا مجبرين، بل طائعين مخيّرين.[2] لم تكن بيعتكم إيّاي فلتة، و ليس أمري و أمركم واحد، إنّي أريدكم للّه و أنتم تريدونني لأنفسكم.[3]

در مقابل اصرار برخى به بيعت با او، فرمود كه بيعت من نبايد مخفيانه و دور از ديدگان مردم صورت پذيرد:

[1] - بحث حاضر با اغماض از بررسى سندى اين‌روايات است و بر فرض صحّت صدور آن‌ها بنا نهاده شده است.

دقت در مدارك و مصادر اين‌روايات، حاكى از آن است كه اغلب آن‌ها دچار ضعف سند هستند.

[2] - نهج البلاغه، ص 363، نامه 1.

[3] - نهج البلاغه، ص 194، خطبه 136.