در صورت جدا بودن از هم، به هريك القاهايى كند كه در حسن نيت هريك اثر گذارد، كاملا مؤثر است. تبادل نظرهاى علمى بين آنان، در پخته‌تر بودن اقدام‌ها، بلكه فتواها نيز مخفى نيست.

ابن سينا و مسئله تفكيك: بسيار مناسب است كه كلامى از شيخ الرئيس ابن سينا را در اين زمينه نقل كنيم:

«كسى كه مورد اعتماد قسمت اعظم مردم قرار گرفته و در رأس مجتمع واقع شده، بايد در عقل بسى كارآمد و در حسن تدبير از هر كس بهتر باشد. اگرچه اين شخص در نظام علمى دقيق و تخصصّى سرآمد نباشد، ولى چون در آن ركن اساسى مديريّت داراى تفوق است و نسبت به فنون ديگر از علوم نيز اجنبى نيست، بر ديگرى كه از نظر علمى اعلم، ولى در شئون مديريت اجتماعى تفوق ندارد، براى رهبرى مردم سزاوارتر است؛ زيرا كسى مانند او بر وضع مجتمع مسلط و آگاه نيست، اگرچه لازم است فرد دانشمند ممتاز جامعه در كنار آن رهبر كاردان قرار گيرد و او را هم چنان ياور باشد».[1] ولى آنچه قابل يادآورى است آن است كه معاونت در مشكلات رهبرى، در فرضى معقول است كه رهبر معصوم نباشد؛ زيرا درصورتى‌كه شخص در همه مراحل معصوم است، به معاونت كسى محتاج نيست.

6. اختلاف فتوايى بين رهبر و مرجع‌

در اين زمينه اشكالى قابل پيش‌بينى است كه اگر مرجع تقليد فتوايى مخالف فتواى ولى فقيه داد، آيا رأى مرجع تقليد تقدّم دارد يا رأى ولىّ فقيه متبع است. و تكليف مقلدين مرجع در اين فرض چيست و در مقام عمل بايد به كدامين فتوا عمل كنند.

عمده اشكال در اين سؤال، واجب الاتباع بودن هر دو مقام است؛ زيرا فرض موجود، منصوب بودن هريك را از قبل شارع مقدس مقطوع مى‌داند؟

پاسخ: گاهى اختلاف در فتوا در مسائل است كه عمل به هر دو فتوا هيچ‌گونه خلل و

[1] - شفا، الهيات، فصل پنجم، مقاله دهم:« المعمول عليه الاعظم، العقل و حسن الأياله. فمن كان متوسط فى الباقى مقدّما فى هذين بعدان لا يكون غريبا فى البواقى، و صائرا الى أضدادها، فهو اولى ممّن يكون متقدما فى البواقى و لا يكون بمنزلته فى هذين. فيلزم اعلمهما ان يشارك اعقلهما و يعاضده و يلزم اعقلهما ان يعتضد به و يرجع اليه».