نام کتاب : تفكر فلسفى غرب (از منظر استاد شهيد مرتضى مطهرى) نویسنده : دژاكام، على جلد : 1 صفحه : 490
علت مفروضى معلول معينى را به وجود مىآورد.
مطالعات نجومى و ستاره شناسى نيز حركت منظم سيارات را مشهود داشته خرافات و اوهام
قِران ماه و مشترى وسعد ونحس زهره و زحل را به دور انداخته، مومن شدند كه براى
دانشمند «سعدافتد هم زحل هم مشترى» ... در قرن هفدهم ثابت شد كه حركت كليه اجرام
آسمانى بر طبق قوانين ثابت و پابرجايى صورت مىگيرد كه توسط دانشمند قرن توجيه
واعلام شده است. نيوتن مىگفت كه بايد تمام امور طبيعى را با استدلالات مناسبى از
روى اصول مكانيك (قواعدى كه از اعمال قانون عليت در طبيعت بىجان به دست مىآيد)
نتيجه گرفت ... گفته نيوتن روز به روز بر طرفداران خود افزوده و در نيمه دوم قرن
نوزدهم اين عقيده به اوج عظمت خود رسيد تا آنجا كه هلمولتز دانشمند معروف آلمانى
اذعان كرد كه همه علوم طبيعى بايد به علم مكانيك منجر شود يعنى آنگاه كه در جهان
بى روح مطالعه مىكنيم بايد علت و معلول را تشخيص داده رابطه آنها رابه تحقيق
معلوم كنيم و هيچ چيز را جز در سلسله قانون عليت در نظر نگيريم. همچنين دانشمند
نامى لرد كلوين انگليسى اعتراف نمود كه تا نمونه مكانيكى از چيزى را به تصور
درنياورد آن را درك نمىكند ... اين بحثها در حيات انسانى اثرات جالبى به وجود
آورد زيرا هر چه اعتقاد به قانون عليت افزايش مىيافت اعتقاد به اختيار سستتر
مىگرديد وافكار بيشتر به اين مطلب اقبال مىكردند كه اكنون كه جهان بىروح تابع
قانون عليت است چرا جهان ذى روح از اين قاعده بركنار باشد. اين گونه تفكرات،
فلاسفه مكانيست قرن هفدهم و هجدهم را به وجود آورده ايشان را در برابر اصحاب اصالت
تصور (ايدهآليستها) قرارداد ... در پيچ وخم اين افكار سيرمىكرديم كه قرن بيستم
با جلوه بسيار فرا رسيد و قدمهاى بلندى به سوى دانش نو برداشته شد. نخستين گام
بلند ما در اين قرن مطالعه قسمت بسيار كوچكى از ماده بود چه تا آن زمان علما وسيله
نداشتند كه جزء بسيار كوچكى از ماده رادر تحت مطالعه دقيق قرار دهند وقضاوت ايشان
فقط بر جزئى از ماده بود كه با حواس پنجگانه مستقيما محسوس شود حال آنكه چنين جزئى
از ماده ميليون ميليون ذره را در برداشت و شك هم نداشتيم كه چنين قطعه مادى تابع
قانون عليت است اما معلوم نبود كه اثريك ذره مثلًا با اثر يك ميليون ذره تناسب و
تشابهى داشته باشد ... فيزيك قرن نوزدهم دست در دامان اصول مكانيك زد، هر قضيه
طبيعى را به ماشينى تشبيهكرد و سرانجام خواست در ماشين فكرانسانى نيز با همان نظر
مطالعه كند
نام کتاب : تفكر فلسفى غرب (از منظر استاد شهيد مرتضى مطهرى) نویسنده : دژاكام، على جلد : 1 صفحه : 490