نام کتاب : تفكر فلسفى غرب (از منظر استاد شهيد مرتضى مطهرى) نویسنده : دژاكام، على جلد : 1 صفحه : 477
و آزمايش شده محقق گشت، بدون اينكه دخالت
وفعاليت عقلانى ديگرى لازم باشد، آن فرضيه مبدل به (قانون) مىشود. مطلب مهم فلسفى
كه درباره استقراء پديد مىآيد اين است كه چنين استدلالى با قوانين عقل سازگار هست
يا نه؟ اگر هست به چه دليل است و اساس قانونى بودن آن چيست؟ البته براى قياس (يا
استنتاج) چنين اشكال و مطلبى پيش نمىآيد براى اينكه ذهن هميشه حق دارد از اصولى
كه قبلا وضع و قبول كرده است نتايجى كه منطقا ضرورى است بيرون بكشد ولى استقراء كه
مبتنى بر تجربه است به چه حق از حدود تجربى تجاوز مىكند و حكمى را كه درباره
مجربات صادق است درباره وقايعى كه هنوز تجربه نكرده است تعميم مىدهد؟ يعنى
مشاهدات و آزمايشهاى ما كه در مكان و زمان معينى انجام مىگيرد چگونه باعث مىشود
كه ما قانونى عمومى براى تمام ازمنه و امكنه وضع كنيم؟ و چگونه مىتوانيم يقين
كنيم كه امور مجهول بيشمار ديگر مانند امور معدودى است كه ما تجربه كردهايم؟ مبحث
مشكل راجع به اساس استقراء عبارت از اين مسائل است. معمولا در اينكه استقراء بر
اصل يكسان متحدالشكل بودن طبيعت مبتنى است بين دانشمندان توافق حاصل است، يعنى اگر
طبيعت هميشه يك جريان را بپيمايد كافى است كه ما در يك زمان و مكان معينى بين
حوادث رابطهاى ملاحظه كنيم و از آنجا پى ببريم كه اين رابطه هميشه و در همه جا
برقرار خواهد بود. ولى مشكل همه اينجاست كه چگونه ممكن است ما يقين داشته باشيم كه
طبيعت هميشه يك جريان را به نحو متحدالشكل طى مىكند؟ فلسفه تجربى كه قائل است به
اينكه تمام افكار ما در نتيجه تجربه حاصل مىشود اصل متحدالشكل بودن طبيعت را هم
به وسيله تجربه توجيه كرده مىگويد: تنها امرى كه به بشر ثابت كرده است كه طبيعت
جريان متحدالشكلى را سير مىكند تجربه است و فيلسوف انگليسى جان استوارت ميل در
كتاب منطق خود اين نظريه را تاييد كرده و مرجع برهان او در اين باب (اصل عليت
عمومى) است كه علت معين هميشه موجب معلول معين مىشود و اين قانون عليت عمومى،
امرى نيست كه خرد قبل ازتجربه به آن پى برده باشد و از اصول فكر به شمار برود زيرا
منطقا ناممكن نيست كه حوادث از روى تصادف و اتفاق حاصل شود، آنچه باعث اعتقاد بشر
به اين مطلب شده همان تجربه است كه انسان به وسيله آن دريافته است كه هميشه علت
معين موجب معلول معين مىشود لاغير. پس اين اصل عليت عمومىكه جان استوارت ميل
مبناى استقراء مىداند خود
نام کتاب : تفكر فلسفى غرب (از منظر استاد شهيد مرتضى مطهرى) نویسنده : دژاكام، على جلد : 1 صفحه : 477