عملا از حساب خود نتيجه مى‌گيريم. مثلا چه خورشيد به دور زمين بچرخد و چه زمين به دور خورشيد، لازمه‌اش اين است كه در فلان روز معين ماه بين اين دو حائل شود و كسوف محقق گردد. ما چه آنكه روى حركت خورشيد حساب‌كنيم و چه روى حركت‌زمين بالاخره نتيجه حساب ما اين است كه در فلان روز معين و در ساعت و دقيقه معين كسوف محقق شود.

براى غيريقينى بودن علوم تجربى دليل ديگرى هم مى‌توان آورد و آن اينكه علوم تجربى بالاخره منتهى به محسوسات مى‌باشند و حس هم خطا مى‌كند.

فليسين شاله در متدولوژى در باب قطعيت علوم فيزيكى و شيميايى مى‌گويد: «علوم فيزيكى و شيميايى مانند رياضيات محصّل يقين و قطعيت مطلق نمى‌شود زيرا مبدأ آنها محسوسات است و حس هم خطاكار مى‌باشد.»

تا آنجا كه مى‌گويد: «هرچند يقينى بودن علوم فيزيك و شيمى نسبى و اضافى است، اين نسبيت به هيچ‌وجه از ارزش آن نمى‌كاهد زيرا اين علوم، هم عقل ما را كه خواستار نظم و همسازى است خرسند مى‌سازد و هم اينكه استفاده‌هايى كه از آنها در عمل مى‌شود بسيار شايان اهميت است.»

در باب قطعيت و فايده رياضيات مى‌گويد: «رياضيات چون از اصل مسلّم شروع كرده و به وسيله قياسهاى ضرورى بسط و توسعه مى‌يابد، علمى است كاملًا متيقّن؛ مثلًا اينكه «دو به اضافه دو مساوى است با چهار» حكمى است كاملًا مفهوم و محقّق و مسلّم و در اين باب- و به عقيده بعضى از دانشمندان فقط در اين باب- است كه مى‌توان از يقين مطلق گفتگو كرد.»

ما درباره اين دليل (خطاى‌حس) در آينده بحث خواهيم كرد.

ممكن است براى خواننده‌محترم ابتدا تعجب‌آور باشد اگر بشنود علوم‌طبيعى امروز با همه پيشرفتها و توسعه فوق‌العاده و با آن‌همه اكتشافات و صنايع عظيم و آن‌همه‌اخترعات برپايه آن اكتشافات، ارزش قطعى و يقينى خود را از دست داده است و تنها داراى ارزش علمى است.

ولى با بيانى كه در بالا شد مبنى بر اينكه قوانين علمى طبيعى معمولًا گواهى بر صحت خود ندارند غير از نتيجه علمى دادن، و نتيجه دادن هم دليل بر صحت و مطابقت با واقع نمى‌شود، و با مطالعه آراء و عقايد دانشمندان- كه مختصرى از آن را در ضمن بيان سير عقايد و آراء نقل خواهيم كرد- اين تعجب رفع خواهد شد.