نام کتاب : تفكر فلسفى غرب (از منظر استاد شهيد مرتضى مطهرى) نویسنده : دژاكام، على جلد : 1 صفحه : 425
معلولى پنداشتهاند؛ يعنى در گرو همان چيزى
كه اساسىترين پايه اثبات وجود خداوند است، نه تنها اساسىترين پايه اثبات وجود
خداوند، بلكه اساس قبول هر نظريه علمى و فلسفى است.
برتراند راسل در كتاب، جهانبينى علمى فصلى بازكرده تحتعنوان
علمودين. مسائلى در اين فصل عنوان كرده كه به زعم او محل برخورد علم و دين است.
يكى از آنها همين مسأله است و او آن را تحت عنوان اختيار ذكر كردهاست. علت اينكه
تحت اين عنوان ذكر كرده اين است كه در تصور غربى، اختيار و آزادى كه در مورد انسان
به كار برده مىشود عبارت است از رهايى از قانون عليت و ضرورت على و معلولى. پس
اگر قانون عليت و قانون موجبيت (قانون ضرورت على و معلولى) را در طبيعت انكاركنيم،
در حقيقت به نوعى اختيار در مورد طبيعت قائل شدهايم. از اين رو (راسل) اين بحث را
در زير تيتر (اختيار) طرح كرده است.
به عقيده ما طرح اين مسأله زير اين تيتر به نوبه خود نشانه ديگرى است
از اينكه تفكر غربى در اين گونه مسائل در چه سطحى است. به هر حال، راسل مىگويد:
«تا اين اواخر، اگر چه حكمت كاتوليكى اصل اختيار را مىپذيرفت، با
اين حال ميلى هم به قبول قوانين طبيعى در جهان هستى نشان مىداد و اين اصل فقط در
مورد قبول معجزات استثناء مىپذيرفت و اندكى تعديل مىيافت. ... يكى از مراحل رشد
قابل توجهى كه اخيرا در شيوه عمل پژوهشگران مذهبى حاصل شده تلاشى است براى نجات
اختيار به دستيارى جهلى كه نسبت به طرز سلوك اتمها دارند ... هنوز با هيچ درجه
اطمينانى نمىتوان اعلام كرد كه اصولًا قانونى كه از جميع جهات شامل حركات اتمها
باشد، وجود دارد يا حركات اين گونه اتمها تا اندازهاى تصادفى است ... در يك اتم
حالات مختلفى روى مىدهد كه با يكديگر توالى مستمر ندارند و با فواصل كوچكى از
يكديگر جدا مىشوند. يك اتم مىتواند يكمرتبه از حالتى به حالت ديگر جهش كند و از
اين گونه جهشها براى اتم فراوان اتفاق مىافتد. در حال حاضر قانونى وجود ندارد تا
معلوم كند كه در فلان موقعيت خاص، كدام جهش روى خواهد داد و از اين لحاظ گفته
مىشود كه اتم تحت هيچ نظم و قاعدهاى قرار نمىگيرد، اما داراى خاصيتى است كه از
نظر مشابهت شايد بتوان به اختيار تعبير كرد. ادينگتون در كتاب ماهيت جهان فيزيكى
با همين امكان، صحنه بزرگى آراسته است.»
راسل آنگاه به تاريخچه (اصل عدم موجبيت) پرداخته و اضافه مىكند:
نام کتاب : تفكر فلسفى غرب (از منظر استاد شهيد مرتضى مطهرى) نویسنده : دژاكام، على جلد : 1 صفحه : 425