جريان است، خودش يك حركت است، پس خودش مشمول قانون حركت است. حركت علت اين گونه تضادهاست نه اين گونه تضادها علت حركت‌ها. تضادها معلول حركتهااست و به نوبه خودعلت حركتها است اما به صورت محرك محرك، نظير علل غائى و يا به صورت علل قاسر.

پس ناسازگارى به اين شكل در جهان عموميت ندارد (به شكل زنجيره‌اى و طولى و پرورش ضدى در بطن ضد ديگر و بعد تركيب) چون اولًا جهان وابسته است، اگر يك چيزى را تنها در نظر بگيريم يك قدم هم نمى‌تواند جلو برود، و ثانيا اگر بر فرض چنين باشد چنانكه در قرآن داريم:

«تُولِجُ‌اللَّيلَ فىِ‌النَّهارِ وَ تُولِجُ‌النَّهارَ فىِ‌اللَّيلِ وَ تُخرِجُ‌الحَىَّ مِنَ‌المَيتِّتِ وَ تُخرِجُ‌الميّتَ مِنَ‌الحَىِّ.»[1]

اين ناسازگارى‌ها مولود حركت‌ها هستند. پس ناسازگارى‌ها نمى‌توانند حركت را توجيه كنند، پس بايد برويم سراغ محرك حدوث و حدوث تدريجى.[2]

[1] - آل عمران/ 27.

[2] - مجموعه آثار، ج 13، صص 202- 207.