نام کتاب : تفكر فلسفى غرب (از منظر استاد شهيد مرتضى مطهرى) نویسنده : دژاكام، على جلد : 1 صفحه : 198
اينكه ما نيروى عقل و اراده را در خود تقويت
كنيم دو راه وجود دارد: يكى اينكه جسم و طبيعت را ضعيف نگهداريم تا عقل در ما قوى
شود. مثل اينكه يك آقايى مىخواهد قهرمان شود، براى قهرمان شدن و فاتح شدن بگويد
طرف مقابل را لاغر و ضعيف نگهداريد تا من بر او فاتح شوم. فاتح شدن بر ضعيف كارى
نيست. هنر اين است كه او قوى باشد و تو قوى را مغلوب كنى. در صدر اسلام، اصحاب
زياد نزد پيغمبر مىآمدند و اجازه مىخواستند كه خود را عقيم كنند، و پيغمبر
مىفرمود: «اين كار در دين من جايز نيست». اين هنر نيست كه كسى براى اينكه ايمان خود
را صاف نگهدارد خود را اخته كند كه در او تحريكات جنسى نباشد.
هنر اين است كه تحريكات جنسى باشد و از نيروى آن كاسته نشود ولى
نيروى عقل و ايمان آنقدر قوى باشد كه همان نيروى قوى را تحت اختيار آورد. اين در
باب طبيعت.
درست همين مطلب در باب رابطه عقل با طبيعت هست. آقاى كانت و روسو چه
مىگويند؟
آيا مىگويند براى تقويت نيروى عقل و اراده، طبيعت را ضعيف نگهداريم
تا حكومت عقل و اراده در ما قوى شود؟ نه، چنين چيزى نمىگويند. ناچار مىگويند:
كفه اراده را قوى كنيد تا بر نيروى جسم و طبيعت فائق آيد. ما مىگوييم اين مطلب در
باب عادات هست چون (عادت) طبيعت دوم است. ما بايد ببينيم كه از نيروى عادت كارى
ساخته هست يا نه؟ مىبينيم ساخته است چون كارها را بر ما آسان مىكند. ولى در عين
حال بايد عقل و اراده- و يا عقل و ايمان- را آنچنان قوى نگهداريم كه همان طور كه
اسير طبيعت نيست، اسير عادت هم نباشد. واقعا وقتى كه چيزى براى انسان به صورت عادت
در آمد، به آن خو و انس مىگيرد و آن را به طور خود كار و ماشين وار انجام مىدهد
و گاهى اساسا كارى به عقل وايمان ندارد، يعنى اگر عقل يا ايمان بگويد برخلاف آن
عمل كن نمىكند.
مىگويند مرحوم شيخ عبدالكريم حائرى در ماه رمضان با اينكه به علت
پيرى نمىتوانست روزه بگيرد، روزه مىگرفت. به ايشان گفته شد: شما خودتان مىگوييد
شيخ و شيخه مىتوانند روزه نگيرند و در عوض كفاره بدهند. جواب دادند: رگ عوامىام
نمىگذارد.
خيلى از افراد دچار اين حالتند. مثلا بعضىها مىگويند اگر بميرم
روزهام را نمىخورم.
(خيال مىكند اين ايمان است) يعنى اگر خدا و پيغمبر هم بگويند،
روزهاش را نمىخورد. اين ديگر عادت است. بايد انسان آنقدر روزهگير باشد كه تابع
ايمانش باشد. اگر ايمان بگويد
نام کتاب : تفكر فلسفى غرب (از منظر استاد شهيد مرتضى مطهرى) نویسنده : دژاكام، على جلد : 1 صفحه : 198