مراتب حسبت‌

مراتب حسبت نخست نهى و دوم وعظ و سوم منع و بيم دادن است.

و عقوبت در برابر خطاى گذشته و منع درباره عمل حاضر است و افراد مردم جز منع كه از ميان بردن كار نارواست وظيفه‌اى ندارند و عقوبت و بيم دادن (زجر) وظيفه كارداران است.

پند كسى كه خود پند ناگرفته است سودى ندارد و هركه تشخيص دهد كه گفتارش در مورد حسبت پذيرفته نيست و مردم به فسق وى آگاه‌اند، نبايد پند دهد، زيرا سودى نخواهد داشت.

مرتبه ديگر بيم دادن از خدا و تهديد به ضرب يا اقدام به ضرب است تا از عملى كه گناهكار بدان مرتكب است از قبيل اصرار در غيبت يا تهمت زدن خوددارى كند. مرتبه ديگر دشنام دادن و درشتى كردن است، و مراد از دشنام اين است كه خطاكار را به صفاتى كه متصف بدانهاست خطاب كند از قبيل:

اى فاسق، اى احمق، اى نادان، آيا از خدا نمى‌ترسى؟ اى بى‌ادب و مانند آن. و در اين مورد بايد دو نكته را در نظر گيرد: نخست آنكه دشنام ندهد و درشتى نكند جز در موردى كه ملاطفت نتيجه‌بخش نباشد و گناهكار به انديشه ضرر رسانيدن باشد و پند و خيرخواهى را استهزا كند. دوم آنكه جز به راستى سخن نگويد، و درشتى به اندازه حاجت كند و اگر آن را سودمند نيافت خشم خود را ظاهر سازد و او را پست و حقير شمارد.

*** محتسب بايد از اخته كردن انسان و ستور بازدارد و مرتكب را تأديب كند و اگر سزاوار قصاص يا پرداخت ديه باشد به انجام دادنش اهتمام ورزد و از خضاب كردن ريش به رنگ سياه بازدارد جز كسى كه مجاهد راه خدا باشد.

محتسب بايد از دادوستد آلات لهو بازدارد و هر دو از فروشنده و