فصل اول: سير تدوين قانون اساسى در ايران‌

قانون اساسى مشروطه‌

طى قرون متوالى، حكومت ايران در اختيار شاهان بوده و اداره كشور با روش ديكتاتورى انجام مى‌گرفت. اما در اين ميان، دوره قاجار با مسائل و تحولات مهمى در عرصه داخلى و خارجى همراه گرديد. استبداد شاهان قاجار و استعمار قدرت‌هاى بيگانه كه ايران را صحنه تاخت و تاز رقابت‌هاى خود قرار داده بودند، سبب گرديد كه ايرانيان براى تحقق استقلال و آزادى خود اقداماتى كنند. بدين ترتيب پس از پايان جنگ‌هاى ايران و روسيه و تحميل قراردادهاى ننگين، نهضت‌ها و حركت‌هايى شكل گرفت و شخصيت‌هاى مختلفى در اين راه وارد ميدان مبارزه شدند كه البته كاميابى‌ها و ناكامى‌هاى بسيارى نيز داشتند.

حركت‌ها و اقداماتى كه در چند دهه پس از شكست ايران در جنگ با روس‌ها[1] صورت گرفت و روشنگرى‌هايى كه در زمينه ريشه‌يابى مشكلات كشور انجام شد، در اين راستا بستر را بيش از پيش فراهم نمود. در اين ميان، قيام تنباكو در مخالفت با نفوذ بيگانگان- مرجعيت شيعه صورت گرفت- حركتى اصيل و مردمى بود كه قدرت واقعى علما و تأثير آنها در جامعه را به نمايش گذارد. از ديگر سو، اين نهضت نقطه آغازين پيدايش باورى عمومى در جامعه بود

[1]. در جنگ ايران با روسيه دو قشر مهم جامعه، يعنى علما و روشنفكران بيش از پيش فعال شده و نسبت به مسائل واكنش نشان دادند. براى آگاهى از تأثير اين جنگ بر علما بنگريد به: عباسعلى عميدزنجانى، فقه سياسى، ج 8، ص 172- 169. براى آگاهى از تأثير آن بر روشنفكران نيز بنگريد به: رضا زربرى،« تجددگرايى و هويت ايرانى در عصر پهلوى»، ماهنامه انديشه و تاريخ سياسى ايران معاصر، ش 40، ص 25؛ مظفر نامدار،« مقايسه ديدگاه جريان‌هاى فكرى عصر مشروطه نسبت به تجدد»، فصلنامه آموزه، ش 6، ص 79؛ عبدالهادى حائرى، نخستين رويارويى‌هاى انديشه‌گران ايران با دو رويةةة بورژوازى غرب.