فصل اول: تحولات دوران اشغال‌

مقدمه‌

با آغاز جنگ دوم جهانى و گسترش آن به سمت شرق و احتمال سقوط شوروى، اروپا و آمريكا در موقعيت ويژه و پيش‌بينى نشده‌اى قرار گرفتند. شكست شوروى و تسلط آلمان بر شرق اروپا و تسلط بر منطقه قفقاز از يك جهت خواست غرب بود و از جهت ديگر، پيروزى آلمان باعث از دست رفتن خاورميانه، خليج‌فارس و تهديد هند بود. با نزديك شدن نيروهاى آلمان به قفقاز و دسترسى به منابع نفت و سرازير شدن به سمت جنوب، شكست متفقين (آمريكا، انگليس و شوروى) قطعى مى‌گرديد.

در پنجم تيرماه 1320، در واقع پنج روز پس از حمله آلمان به شوروى، دولت ايران اعلام بى‌طرفى كرد و به سفير ايران در مسكو ابلاغ نمود كه دولت شوروى را از تصميم جدى ايران مطلع سازد. متفقين در چهارم و بيست‌وهشتم تيرماه همان سال، رسماً از دولت ايران خواستند كه چهارپنجم آلمانى‌ها را از ايران اخراج كند كه مورد قبول قرار نگرفت.

با پيشروى ارتش آلمان، متفقين براى جلوگيرى از سقوط شوروى و عدم دسترسى نيروهاى دشمن به نفت، با وجود اعلام بى‌طرفى ايران، خواستار همكارى دولت در جنگ با آلمان شدند كه دولت از پذيرش آن خوددارى ورزيد.

در سوم شهريور 1320 (1941 م.) ساعت چهار صبح، نيروهاى متفقين وارد ايران شدند و ارتشى كه در طول بيست سال دوران حكومت رضاشاه بيش از پنجاه درصد بودجه جارى‌