دولت دكتر مصدق‌

پس از استعفاى علاء، دكتر محمد مصدق‌[1] پيشنهاد نخست‌وزيرى را مشروط به تصويب لايحه ملى شدن نفت توسط كميسيون نفت، كه وى نيز عضو و رئيس آن بود، پذيرفت.

مجلس طرح نُه ماده‌اى كميسيون ويژه نفت را، تحت فشارهاى مردم به رهبرى آيت‌الله كاشانى، در دهم ارديبهشت 1330 تصويب كرد و دكتر مصدق كابينه خود را تشكيل داد. گرچه متأسفانه تركيب هيئت دولت و روش مصدق در اداره امور و همچنين بى‌تفاوتى در برابر اقدامات مشكوك و تحريك‌آميز دربار و دولت‌هاى خارجى، مسائل زيادى به دنبال داشت، اما تا مدت‌ها عليه او موضع‌گيرى نشد؛ زيرا گروه‌هاى مختلف با توجه به شرايط و اهميت نهضت و اثرات داخلى و خارجى آن در جلوگيرى از سوءاستفاده عوامل خارجى، با دولت همكارى و از آن حمايت كردند.

در اين دوره آيت‌الله كاشانى ملى شدن نفت را به‌طور جدى پى‌گيرى كرد و حتى پاره‌اى اختلافات اساسى و مهم با مصدق را كنار گذاشت. وى نسبت به تركيب كابينه و شركت زاهدى، نخست‌وزير دولت كودتاى 28 مرداد، و دكتر امينى، مهره آمريكا در دولت، و بى‌اعتنايى مصدق به بعضى امور شرعى، نگران و ناراحت بود. آيت‌الله كاشانى در مصاحبه با رسانه‌هاى بين‌المللى اعلام كرد: در صورت لزوم براى مقابله با انگليس اعلام جهاد خواهد كرد و نه تنها ملت ايران، بلكه ساير ملت‌هاى مسلمان را براى مقابله با استعمار انگليس و به خطر انداختن امنيت و منافع اين دولت، دعوت مى‌كند تا در اين جهاد شركت جويند.

سرانجام، ملى شدن صنعت نفت قطعى شد و توطئه‌ها و اقدامات براى ضربه زدن به نهضت ضداستعمارى و سركوب مبارزات مردم به رهبرى آيت‌الله كاشانى و روحانيون آغاز گرديد. در 31 تير 1331 ديوان لاهه، با اكثريت آرا، رأى بر عدم صلاحيت ديوان در رسيدگى به دعواى مطرح شده داد؛ چرا كه ديوان، اختلافات دولت‌ها را رسيدگى مى‌كند، در حالى كه‌

[1]. ديدگاه‌ها درباره افكار، عملكرد و شخصيت سياسى دكتر محمد مصدق بسيار متفاوت و متعارض است. تا كنون كتاب‌هاى‌متعددى به قلم نويسندگان و محققان با گرايش‌هاى گوناگون درباره زندگى، افكار و عملكرد او نوشته شده است