فصل دوم: نهضت ضداستعمارى‌

مقدمه‌

از جمله پى‌آمدهاى جنگ جهانى دوم، اهميت روزافزون نقش نفت به‌عنوان كالايى استراتژيك و تأثيرگذار بر روند تحولات ايران، منطقه و در سطح بين‌الملل و توجه به موقعيت ويژه ايران در معادلات بين‌المللى و منطقه‌اى بود. از اين رو رقابت قدرت‌هاى بزرگ در منطقه تشديد و ايالات متحده آمريكا به‌عنوان قدرت جديد استعمارى به صحنه تحولات ايران وارد شد به‌گونه‌اى كه به‌تدريج نقش آمريكا رو به افزايش و نقش شوروى و انگليس رو به كاهش نهاد. اين تغيير در سلطه، زمينه‌ساز دگرگونى‌ها و تغييراتى در جغرافياى سياسى، اقتصادى و حتى فرهنگى گرديد كه در فصول بعد به اختصار مورد تجزيه و تحليل قرار خواهد گرفت.

موقعيت جغرافيايى (استراتژيك) و ويژگى‌هاى سرزمينى (ژئواستراتژيك) ايران، علت اصلى بسيارى از تلاش‌هاى غرب براى جلوگيرى از سلطه شوروى بر اين كشور بوده است. در اين راستا برخورد شرق (شوروى) و غرب (آمريكا و اروپا) در ايران يكى از پديده‌هاى مهم روابط بين‌المللى پس از جنگ جهانى دوم به‌شمار مى‌رود.

غرب، براى رسيدن به اهداف منطقه‌اى خود در خليج فارس و خاورميانه، تسلط بر ايران را يك اصل خدشه‌ناپذير مى‌دانست؛ از اين رو آمادگى داشت تا با تعيين امتيازات محدود و منافع تعريف شده براى شوروى در اين منطقه و در نقاط ديگرى از جهان امتيازات بيشترى به اين كشور بدهد. به همين علت هر زمان غرب اراده اقدامات ويژه‌اى را در ايران داشت، افزون بر