5. آزادى فلسفى بيرون از بحث ما است‌

مقصود از آزادى فلسفى اين است كه آيا انسان فاعل مختار و آزاد است، يعنى او با كمال آزادى كارهاى فردى خود را انجام مى‌دهد، و عاملى مرئى و يا نامرئى، او را به كارى وادار نمى‌سازد، يا اين‌كه او به ظاهر مختار و آزاد است، و عواملى غيبى يا حسّى او را به سوى كارى سوق مى‌دهند؟

مسأله‌ى مختار يا مجبور بودن انسان، از مسايل بس ديرينه‌اى است كه در يونان باستان و در ميان فلاسفه‌ى اسلامى و متكلّمان مطرح بوده و آنان را به دو گروه «اختيارى» و «جبرى» تقسيم نموده و هر گروهى براى خود شاخه‌هاى متعددى دارد كه جاى بازگويى آنها نيست.

يكى از بحث‌هاى داغ در كلام اسلامى «اختيارى بودن» اراده انسان است، كه از مسايل پيچيده كلامى به شمار مى‌رود و اخيرا دامنه‌ى اين بحث به اصول فقه نيز كشيده شده است.

اين نوع آزادى كه بايد از آن به «آزادى تكوينى» تعبير كرد از قلمرو گفتگوى ما خارج و بيرون است؛ محور بحث، آزادى‌هاى اجتماعى و سياسى است كه مولود زندگى اجتماعى بشر مى‌باشد.

چيزى كه هست، طرفدار «جبر تكوينى»، حقّ طرح آزادى‌هاى اجتماعى را ندارد، زيرا هرگاه زندگى و رفتار انسانى، معلول يك رشته‌