ملاك سوم: داورى‌هاى خرد

عامل سوم، مانند عامل چهارم كه خواهد آمد، برخلاف دو عامل پيشين، هم عامل علت گريز از چيزى، و هم محدود كننده‌ى آزادى است.

چه‌بسا خرد انسان، او را به گريز از چيزى دعوت كند، ولى از سوى ديگر، آزادى او را با يك رشته قوانين محدود مى‌سازد.

دو عامل نخست، فقط عامل گريز بودند نه تعيين كننده‌ى حدود آزادى، ولى در اين مورد، درحالى‌كه خرد، علت گريز انسان از حالتى به حالت ديگر است ولى، گريز او را با يك رشته بايدها محدود مى‌سازد. بلكه بيش‌ترين نقش خرد، ايجاد محدوديت‌ها است، و هر فرد آزادى‌خواه بايد بر داورى خرد را در زمينه محدوديت‌ها بپذيرد.

اصولا بايد ديد آزادى وسيله است يا هدف؛ هرگز نمى‌توان گفت آزادى هدف است، زيرا آزادى مطلق با نابودى انسان همسوست و آفرينش انسان با يك رشته‌ى محدوديت‌ها عجين مى‌باشد. انسان نمى‌تواند هر چيزى را بخورد و هر چيزى را بنوشد و به هر شيوه‌اى خواست راه برود، و جست‌وخيز كند؛ زيرا آفرينش، وجود او را برنامه‌ريزى كرده، و براى آن حدّ و حدودى قايل شده است.

ازاين‌رو، آزادى وسيله‌ى كمال است؛ زيرا انسان در صورت آزاد بودن مى‌تواند استعدادهاى نهان را آشكار سازد و كمال بالقوه را به‌