همسو نمى‌بيند، پيوسته مى‌خواهد، اين حالت را از دست بدهد و حالت ديگرى را كه با خواست او همسو است به دست آورد، بنابراين، آزاديخواه، در تمام مراحل، ولو با يك سلسله انديشه‌هاى غير صحيح، وضع موجود را به صلاح خويش ندانسته و پيوسته از آن مى‌گريزد تا حالت ديگرى- كه آن را به سود خود و يا ملت خويش مى‌انگارد- به دست آورد.

چيزى كه در اينجا مهم است، سخن درباره‌ى عامل تعيين كننده‌ى صلاحيت است و اين‌كه به چه ميزان، حالت نخست، با واقعيت او همسو نبوده و حالت دوم با او همسوست؟

اين نقطه در بحث‌هاى مربوطه به آزاد بسيار مهم و اساسى است و تا اين عامل از نظر خرد مشخّص نگردد، آزادى مفهوم عقلانى پيدا نكرده و يك نوع آزادى جنگلى تلقّى مى‌شود.

در اينجا عواملى را مى‌توان تعيين كننده‌ى اين حالت دانست كه از آنها به ملاك‌هاى گزينش تعبير مى‌كنيم:

ملاك نخست: گرايش‌هاى درونى‌

ممكن است معيار و علت گريز از حالت نخست به حالت دوم، گرايش‌هاى درونى معرّفى گردد، و اين‌كه هر انسانى خواهان آزادى از هر قيدوبندى است كه براى او در مقام بهره‌گيرى از غرايز ايجاد محدوديت مى‌كند.