مذهبى و اجراى مراسم دينى است. هركس مى‌تواند از اين حقوق، منفردا و مجتمعا به طور خصوصى يا عمومى برخوردار باشد.»

از آنجا كه بحث ما يك بحث علمى و حقوقى، و دور از مسايل جارى سياسى است، از پرداختن به مسايل جانبى خوددارى مى‌كنيم؛ ولى از بازگويى نكته‌اى ناگزيريم و آن اين‌كه اين مادّه، و مادّه‌هاى مشابه آن‌كه در اعلاميه‌ى حقوق بشر آمده است، بر فرض صحّت، مركبى بر روى كاغذ است، و پايه‌گذاران حقوق بشر، هرگز به اين مادّه عمل نكرده، بلكه پيوسته در حدّ مصالح خود از آن استفاده‌ى ابزارى مى‌كنند. در همين مهد آزادى دينى كشور فرانسه، همگان ديديم و شنيديم در مورد يك روسرى بر سر چند دختر بچه‌ى مسلمان چه جنجالى به‌پا كردند، و آنان را در مهد آزادى از آزادى در نحوه‌ى پوشش محروم و از مدرسه اخراج نمودند.

آيا آزادى به طور مطلق مقدس است؟

اصولا بايد ديد آيا آزادى به طور مطلق امر مقدّسى است و هيچ نوع قيد و بندى براى آن نيست؟ يا قداست آن با چارچوبى همراه است و در همان موارد ياد شده در اعلاميه حقوق بشر در هيچ نقطه‌ى دنيا آزادى مطلق وجود ندارد، مثلا در مورد آزادى شغل، براى تجارت مواد مخدر، و سلاح و خريد و فروش كالاهاى قاچاق و امورى كه‌