بزرگ نفت را ملى كرده بود، با كودتاى انگليسى- آمريكايى 28 مرداد 1332 به شكست رسيد و ديگربار نفت در اختيار بيگانگان قرار گرفت و حكومت استبدادى شاه تثبيت گرديد.[1]

علل شكست نهضت ملى شدن نفت‌

1. حذف جريان مذهبى از نهضت؛[2]

2.كوتاهى‌ها و اشتباهات دكتر مصدق؛

3. همكارى انگليس و آمريكا در كودتاى 28 مرداد 1332.

نهضت ملى شدن صنعت نفت كه با نقش‌آفرينى جريان مذهبى‌[3] به رهبرى آيت‌الله‌كاشانى و نواب صفوى پديد آمد و سپس همراهى دكتر مصدق را درپى داشت، تا زمان تصويب شدن در مجلس با همكارى اين سه نفر به پيش رفت. وقتى دكتر مصدق به نخست‌وزيرى رسيد و اعضاى جبهه ملى دولت را در اختيار گرفتند، جريان مذهبى را مورد بى‌مهرى قرار دادند؛ تا جايى‌كه در طول 28 ماه نخست‌وزيرى وى، بيست ماه شهيد نواب صفوى در زندان به سر برد و برخوردهاى بدى با فداييان اسلام صورت گرفت.

اين نوع برخورد با جريان مذهبى در حالى صورت گرفت كه حتى «آن لمبتون»- از گردانندگان شبكه اينتليجنس سرويس در ايران- چنين اعتراف مى‌كند:

مادام كه نهضت [ملى كردن نفت‌] از سوى روحانيون با اصطلاحات اسلامى توجيه نشد، از پشتيبانى گسترده مردم برخوردار نبود.[4]

آيت‌الله كاشانى رهبر مبارزات ملى شدن نفت و نواب صفوى مبارز بزرگ اين نهضت، از تأييد و همراهى علما و مراجعى همانند آيات عظام سيد محمدتقى خوانسارى، فيض، سيد نورالدين شيرازى، رسولى محلاتى، حاج شيخ محمدرضا كلباسى و صدر برخوردار بودند.

آيت‌الله طالقانى از فعالان نهضت ملى شدن صنعت نفت مى‌گويد:

[1]. مؤسسه فرهنگى قدر ولايت، نقش روشنفكران وابسته، ج 7( دكتر محمد مصدق)، ص 199- 188.

[2] نصرى، محسن، ايران, ديروز امروز فردا، 1جلد، - - -، چاپ: ---، ---.

[3]. بنگريد به: روح‌الله‌حسينيان، بيست سال تكاپوى اسلام شيعى در ايران( 1340- 1320).

[4]. جيمز بيل و ويليام راجرلويس، مصدق، نفت، ناسيوناليسم ايرانى، ص 384.