پس از حادثه عظيم بعثت، غدير خم و مسئله «امامت» نيز انديشه حكومت اسلامى و رهبرى دينى را براى بشر به ارمغان آورد و بدين‌سان انقلاب اسلامى بر پايه انديشه سياسى شيعه و محوريت حكومت اسلامى در عصر غيبت شكل گرفت.

سرانجام حادثه عاشوراى امام‌حسين (ع) به‌عنوان الگوى جهاد و مبارزه با نظام طاغوتى و تلاش براى استقرار ارزش‌هاى والاى اسلام سبب شد كه قيام‌هاى عدالت‌خواهانه و ظلم‌ستيزانه از آن الهام گيرند. اين حماسه بزرگ نه‌تنها در جوامع اسلامى، بلكه در جوامع غيراسلامى نيز در تحولات و تغييرات اجتماعى آنها اثرگذار بود. براى نمونه، مهاتما گاندى- رهبر مبارزات هند- مى‌گويد:

من براى مردم هند چيز تازه‌اى نياورده‌ام، فقط نتيجه‌اى را كه از مطالعات و تحقيقاتم درباره تاريخ زندگى قهرمانان كربلا به‌دست آورده‌ام، ارمغان ملت هند كردم. اگر بخواهيم هند را نجات دهيم، واجب است همان راهى را بپيماييم كه حسين بن على پيمود.[1]

از حوادث تاريخ اسلام و نقش محورى آن در انقلاب اسلامى ايران كه بگذريم، به حوادث تاريخ معاصرمان، يعنى نهضت تحريم تنباكو، نهضت عدالتخانه، ملى‌شدن صنعت نفت و نهضت امام‌خمينى برمى‌خوريم كه هر يك عليه استبداد داخلى و استعمار خارجى بودند. حال به هر كدام از آنها به‌صورت مجزا مى‌پردازيم.

1. نهضت تحريم تنباكو

براى بررسى نهضت تحريم تنباكو به‌اختصار فرآيند پديدآمدن و پيروزى آن را طى نكاتى چند بيان مى‌داريم:[2]

1. در سفر سوم ناصرالدين‌شاه و امين‌السلطان به انگلستان در سال 1269 ش (1890 م) شاه براى تأمين مخارج خود، امتياز پنجاه سال تجارت داخلى و خارجى توتون و تنباكو را به ماژور تالبوت- از مشاوران ساليسبورى نخست‌وزير انگليس- واگذار كرد.

[1]. على ابوالحسنى، مهاتما گاندى، همدلى با اسلام، همراهى با مسلمين، ص 305.

[2]. بنگريد به: جلال‌الدين مدنى، تاريخ سياسى معاصر ايران، ج 1، ص 30- 23؛ ملامحمدعلى هيدجى، رساله دخانيه.