انقلاب‌ها» مطرح گرديده‌اند، بيشتر تلاش در «توصيف» الگوى واقعى در فرآيند تحول انقلابى دارند و درخصوص علل انقلاب عموماً مجموعه‌اى پراكنده و التقاطى را از عوامل گوناگون، بدون اينكه آنها را در چارچوب نظرى مشخصى قرار دهند، ذكر مى‌كنند. لوبون، الوود، سوروكين، ليفورد واردز، جرج پيتى و كرين‌برينتون ازجمله مهم‌ترين نظريه‌پردازان نسل اول به‌شمار مى‌آيند.

نسل دوم نظريه‌پردازان انقلاب كه تقريباً بين سال‌هاى 1975- 1940 م ظهور كرده‌اند، از صِرف توصيف فرآيند انقلاب فراتر رفته و تلاش كرده‌اند توضيح دهند كه چرا و چه زمان انقلاب روى مى‌دهد. تحليل‌هاى مبتنى بر نظريه‌هاى روان‌شناختى (ناكامى- پرخاش‌جويى)، تحليل‌هاى مبتنى بر نظريه‌هاى جامعه‌شناختى (ساختارى- كاركردى) و تحليل‌هاى مبتنى بر علم سياست (نظريه تكثرگرا و منازعه گروه‌هاى ذى‌نفع) ازجمله اين تحليل‌ها مى‌باشند. ديدگاه‌هاى اسملسر، چالمرز جانسون، جيمز ديويس، ساموئل هانتينگتون و چارلز تيلى در چارچوب نسل دوم نظريات انقلاب جاى مى‌گيرند.

نسل سوم كه از دهه 1970 م به بعد مطرح شدند، بيشتر ساخت‌گرا هستند و نقطه تمركز تحليل خود را بر فشارهاى بين‌المللى، جامعه دهقانى، نيروهاى نظامى و رفتار نخبگان قرار داده‌اند. ايزنشتات، تريمبرگر و اسكاچپل از مهم‌ترين نظريه‌پردازان اين نسل هستند.[1]

برخى از مهم‌ترين نظريات در مورد ريشه و علل وقوع انقلاب عبارتند از:[2]

- نظريه كارل ماركس‌: فقر اقتصادى و تضاد طبقاتى.

- نظريه آلكسى دوتوكويل‌: رفاه اقتصادى.

- نظريه جيمز ديويس‌: بهبود شرايط اقتصادى و افزايش انتظارات مردم.

- نظريه چالمرز جانسون‌: ناهمخوانى ارزش‌هاى فرهنگى و نظام اقتصادى و سرانجام عدم تعادل در جامعه.

- نظريه چارلز تيلى‌: نظريه اعتراض.

- نظريه هانا آرنت‌: عدم‌همبستگى اجتماعى.

- نظريه تدا اسكاچپل‌: نظريه ساخت‌گرايى (ساخت نظام بين‌الملل، ساخت اقتدار و ساخت‌دهقانى).

[1]. محمد شجاعيان، انقلاب اسلامى و رهيافت فرهنگى، ص 16، 72، 76 و 85.

[2]. آنتونى گيدنز، جامعه‌شناسى، ص 668- 665.