فصل سوّم ترور ناصر الدين شاه‌

ناصر الدين شاه، چهارمين پادشاه سلسله قاجاريه، در 22 ذيقعده 1264 هجرى قمرى- برابر 20 سپتامبر 1848 ميلادى- به تخت سلطنت نشست و بنابراين در 22 ذيقعده 1313 هجرى قمرى- كه به تاريخ ما برابر 6 مه 1896 است- به پنجاهمين سال سلطنت خود وارد مى‌شد.

چه در ايران و چه در نمايندگى‌هاى رسمى اين كشور در ساير ممالك جهان، تدارك عظيمى فراهم شده بود تا به اين مناسبت جشن‌هايى برپا گردد. امّا، سه روز پيش از برپايى اين جشن‌ها، خبر ترور وى جهان را تكان داد. حدود 2 بعدازظهر جمعه 18 ذيقعده 1313 هجرى قمرى- اوّل مه 1896- در حاليكه شاه از حرم حضرت شاه عبد العظيم بازديد مى‌كرد، به ضرب گلوله شخصى به نام ميرزا محمّد رضا كرمانى به قتل رسيد. روزنامه تايمز، به نقل از مخبر خود، گزارش كرد كه شاه در حاليكه هنوز در قيد حيات بود به قصر آورده شد و در 4 بعدازظهر درگذشت. امّا، يكى از دوستان مطلع ايرانى به من گفت كه اين جسد بيجان شاه بود كه در كالسكه سلطنتى، در حاليكه صدراعظم امين السلطان خود را حائل آن قرار داده بود، به پايتخت آورده شد. مظفر الدين ميرزا وليعهد فورا از تبريز به تهران فراخوانده شد و فرداى مرگ پدرش، به تخت سلطنت جلوس كرد و اندك زمانى پس از آن به آرامى در تهران تاجگذارى نمود.

براى يك پژوهشگر تاريخ معاصر چيزى سرگرم‌كننده‌تر از اين نيست كه به هنگام وقوع چنين رخدادهايى، مقالات، نامه‌ها و مطالب بيشمارى را كه در اين باب در جرايد روز درج مى‌گردد گردآورده و پس از چند سال مجددا آنها را بررسى كند تا مشاهده نمايد چگونه بسيارى از پيش‌بينى‌هاى مطمئن نقش‌برآب شده، نظريه‌هاى ناب رد گشته و تعداد زيادى از «مقامات كاملا مطلع» بى‌اعتبار گرديده‌اند. در ابتدا روزنامه تايمز مورخ 2 مه، «اسكات من» مورخ 3 مه، «الين كوريه» مورخ 3 مه، «منچستر گاردين» مورخ 4 مه، «پايونير» مورخ 7 مه، «گرافيك» مورخ 9 مه، «اسپكتيتور» مورخ 9 مه، «مورنينگ پست» مورخ 11 مه و بسيارى ديگر از روزنامه‌ها مدعى شدند كه قاتل شاه‌